Pse

Blog

  • Pse qeshim kur gudulisemi?

    Nëse ndonjëherë ke menduar pse fillojmë të qeshim menjëherë sapo dikush na gudulis, nuk je vetëm. Kjo është një pyetje që shumë njerëz ia bëjnë vetes, veçanërisht kur nuk mund ta ndalojnë të qeshurën edhe kur e dinë se po gudulisen me qëllim. Fenomeni i të qeshurit gjatë gudulisjes nuk është thjesht një reagim i rastësishëm, por një kombinim i ndërlikuar i faktorëve biologjikë, psikologjikë dhe socialë që bashkëpunojnë në mënyrë të habitshme.

    Çfarë është gudulisja?

    Gudulisja është një ndjesi fizike që krijohet kur lëkura stimulohet në mënyrë të lehtë dhe të përsëritur, zakonisht në zona të ndjeshme si pjesa e brinjëve, qafa, këmbët ose poshtë sqetullave. Kjo ndjesi mund të jetë aq e fortë sa të na bëjë të qeshim, të rrëqethemi ose të përpiqemi të largohemi nga stimuli. Gudulisja zakonisht ndahet në dy lloje: gudulisje e lehtë (knismesis) dhe gudulisje e thellë (gargalesis). E para është më shumë si kruarje, kurse e dyta është ajo që na bën të shpërthejmë në të qeshura.

    Pse reagojmë me të qeshur?

    Kur dikush na gudulis, truri e përjeton këtë ndjesi si një sinjal të papritur që aktivizon disa pjesë të sistemit nervor. Përgjigja e menjëhershme është qeshja – por jo thjesht si reagim ndaj kënaqësisë. Të qeshurit gjatë gudulisjes është një refleks mbrojtës që vjen nga ndërveprimi mes trurit të mesëm dhe qendrave të tjera të trurit që janë të lidhura me emocionet dhe lëvizjet.

    Studiuesit kanë vënë re se gjatë gudulisjes, aktivizohet një pjesë e trurit e quajtur hipotalamusi, e cila lidhet me luftën apo ikjen – një sistem që na ndihmon të mbijetojmë. Pra, trupi jonë e percepton gudulisjen si një formë të ndërhyrjes në zonat e ndjeshme dhe e shoqëron atë me një të qeshur automatike, që ndonjëherë nuk ka asnjë lidhje me humorin.

    Pse nuk mund ta gudulisim veten?

    Një nga misteret më interesante rreth gudulisjes është fakti që nuk mund ta bëjmë vetë. Edhe nëse e dimë saktësisht se ku jemi më të ndjeshëm dhe e provojmë, nuk ndodh i njëjti reagim. Arsyeja qëndron te mënyra se si truri ynë parashikon lëvizjet tona. Kur vetë e lëviz dorën për të gudulisur veten, truri e di saktësisht se çfarë do të ndodhë dhe “filtron” ndjesinë para se të arrijë në nivelin e “alarmit”.

    Pra, truri jonë është shumë i zgjuar për t’u mashtruar nga vetja. Ai e kupton se stimujt po vijnë nga vetë ne dhe nuk i trajton si të rrezikshëm apo të paparashikueshëm. Ndërsa kur dikush tjetër na gudulis papritur, befasia dhe mungesa e kontrollit janë ato që nxisin të qeshurën.

    Një formë komunikimi social?

    Shumë studiues besojnë se gudulisja dhe e qeshura që vjen prej saj kanë një funksion social. Kjo është e dukshme sidomos te fëmijët që shpesh lozin duke u gudulisur me njëri-tjetrin. Të qeshurat që shfaqen gjatë këtyre momenteve shërbejnë për të krijuar lidhje, për të ndërtuar besim dhe për të zhvilluar marrëdhënie. Është një mënyrë natyrale për të komunikuar në mënyrë joverbale dhe për të ndarë emocione pozitive.

    Gudulisja në këtë mënyrë ndihmon edhe në ndërtimin e marrëdhënieve mes prindërve dhe fëmijëve. Lojërat me gudulisje i ndihmojnë fëmijët të mësojnë kufijtë truporë, të ndërtojnë ndjenjën e sigurisë dhe të shprehin gëzim në mënyrë të natyrshme.

    Një mekanizëm evolutiv mbrojtës?

    Një teori interesante thotë se zonat më të ndjeshme ndaj gudulisjes janë pikërisht ato pjesë të trupit që janë më të pambrojtura në rast sulmi. Zona si barku, qafa dhe brinjët janë jetike dhe trupi ynë është ndërtuar në mënyrë që të reagojë shpejt ndaj çdo prekjeje aty. Kështu, gudulisja ndoshta ka evoluar si një mënyrë për të na mbajtur vigjilentë ndaj prekjes së papritur në pjesët më të rrezikuara të trupit.

    E qeshura që shfaqet si pasojë është një mënyrë e trurit për të neutralizuar stresin që vjen nga kjo ndjesi “kërcënuese” dhe për ta kthyer atë në një përjetim pozitiv dhe social.

    Si ndikon personaliteti dhe gjendja emocionale?

    Jo të gjithë reagojnë njësoj ndaj gudulisjes. Disa janë shumë të ndjeshëm, të tjerë pothuajse nuk reagojnë fare. Kjo mund të lidhet me faktorë psikologjikë si ndrojtja, ndjeshmëria personale ose marrëdhënia me personin që po gudulis. Për shembull, nëse ndihesh në siklet apo nuk ke besim te personi që po të gudulis, trupi mund ta interpretojë këtë si një formë tensioni dhe të mos reagojë me të qeshura.

    Gjendja emocionale gjithashtu ka ndikim. Nëse je i stresuar, nervoz apo i shqetësuar, mund të mos jesh aq i ndjeshëm ndaj gudulisjes sa në një moment kur ndihesh i qetë dhe i lumtur.

    …

    Të qeshurit gjatë gudulisjes nuk është një rastësi. Është një përgjigje komplekse që përfshin trurin, trupin dhe emocionet tona. Gudulisja aktivizon pjesë të trurit që lidhen me mbrojtjen, por gjithashtu shërben edhe si një urë komunikimi mes njerëzve. Ajo na kujton se, edhe pse duket si një lojë e thjeshtë, pas saj fshihen mekanizma të mrekullueshëm të trupit dhe mendjes.

    Në fund të ditës, ajo e qeshura spontane që na shpërthen kur dikush na gudulis, është një reflektim i natyrës sonë njerëzore – e ndjeshme, sociale dhe gjithmonë në kërkim të lidhjes dhe gëzimit.

  • Pse disa njerëz flenë më pak?

    Pse disa njerëz flenë më pak?

    A të ka ndodhur ndonjëherë të çohesh në mëngjes i lodhur, ndërsa një mik i yti që ka fjetur vetëm 4 ose 5 orë është plot energji? Apo ke dëgjuar për njerëz që flenë shumë pak, por megjithatë arrijnë të funksionojnë në maksimum gjatë ditës? Kjo pyetje ngre shumë kuriozitet: pse disa njerëz flenë më pak se të tjerët dhe si arrijnë të përballojnë ditën pa problem?

    Ky fenomen nuk është aq i rrallë sa mendojmë. Në këtë artikull të blogut shqiptar “WHY”, do të zbulojmë disa nga arsyet kryesore pse disa individë kanë nevojë për më pak gjumë dhe si ndikon kjo në shëndetin e tyre.

    Gjenetika: Truri i “superfjetësve” natyrorë

    Një nga arsyet më interesante pse disa flenë më pak lidhet me gjenetikën. Shkencëtarët kanë zbuluar se disa njerëz kanë mutacione të rralla në disa gjene (si për shembull geni DEC2) që u mundësojnë të flenë vetëm 4-6 orë në natë dhe të ndihen të çlodhur. Këta individë quhen “short sleepers” ose “superfjetës natyrorë” dhe përbëjnë vetëm një përqindje shumë të vogël të popullsisë.

    Këta njerëz nuk janë duke “sacrificuar” gjumin, por thjesht trupi i tyre nuk ka nevojë për më shumë. Ata kalojnë më shpejt në fazat më të thella të gjumit dhe rikuperojnë më shpejt energjinë. Pra, nëse dikush flen vetëm 5 orë dhe ndihet shumë mirë, mund të jetë për shkak të një predispozite gjenetike.

    Stili i jetës dhe stresi

    Një tjetër faktor që ndikon në gjatësinë e gjumit është stili i jetës. Disa njerëz që janë shumë aktivë, të zënë me punë apo pasione personale, shpesh i reduktojnë orët e gjumit për të “fituar” më shumë kohë gjatë ditës. Edhe pse trupi ka nevojë për më shumë pushim, ata arrijnë të funksionojnë duke u mësuar me pak gjumë – por kjo nuk do të thotë se është e shëndetshme.

    Stresi gjithashtu luan një rol të madh. Kur je i shqetësuar apo i ngarkuar emocionalisht, truri qëndron aktiv edhe në orët e natës. Ka njerëz që flenë pak jo sepse nuk duan, por sepse thjesht nuk munden. Megjithatë, gjumi i pakët për shkak të stresit mund të çojë në pasoja afatgjata si lodhje kronike, probleme me kujtesën dhe imunitetin.

    Kafeina dhe teknologjia

    Nuk mund të lëmë pa përmendur ndikimin e zakoneve të përditshme. Konsumimi i kafesë, çajit të zi apo pijeve energjike në orët e vona ndikon në cilësinë e gjumit. Kafeina qëndron në trup për orë të tëra, dhe shpesh bëhet shkak që njerëzit të flenë vonë ose të mos kenë një gjumë të thellë.

    Po ashtu, përdorimi i pajisjeve teknologjike para gjumit – si telefoni, kompjuteri apo televizioni – ndikon në prodhimin e melatoninës, hormonit që rregullon ciklin e gjumit. Kur truri ekspozohet ndaj dritës blu, ai mendon se është ende ditë dhe vonon fillimin e gjumit. Kjo ndikon që shumë njerëz të flenë më pak, pa e kuptuar se teknologjia është fajtore.

    Orari biologjik (cikli cirkadian)

    Secili prej nesh ka një “orë të brendshme” që rregullon kur ndjehemi të lodhur apo energjikë. Kjo orë quhet cikli cirkadian. Disa individë janë natyrshëm “bufë nate” – ndihen më aktivë në mbrëmje dhe flenë më vonë. Të tjerë janë “laraska mëngjesi” – zgjohen herët dhe flenë herët. Për ata që janë aktivë natën, shpesh ndodh që të flenë më pak pasi rutina e përditshme e jetës (puna, shkolla) i detyron të zgjohen herët.

    Ky ndryshim nuk është zgjedhje, por një karakteristikë biologjike. Nëse nuk e përshtatin mirë orarin me këtë ritëm, mund të kenë gjumë të pakët, por jo cilësor.

    A është e dëmshme të flesh pak?

    Kjo është pyetja më e rëndësishme. Nëse nuk je një “short sleeper” natyral, atëherë gjumi i pakët mund të jetë i dëmshëm. Studime të shumta kanë treguar se mungesa e gjumit lidhet me:

    • Rënie të përqendrimit dhe kujtesës
    • Probleme me shëndetin e zemrës
    • Rritje të rrezikut për diabet dhe obezitet
    • Ulje të sistemit imunitar
    • Rritje të ankthit dhe depresionit

    Trupi ka nevojë për rreth 7-9 orë gjumë në natë për të funksionuar siç duhet. Nëse flini më pak dhe ndiheni të lodhur, kjo është një shenjë që trupi po kërkon më shumë pushim.

    Si ta kuptoj nëse jam nga ata që flenë pak natyrshëm?

    Nëse zgjohesh natyrshëm pa alarm pas 4-6 orësh gjumë dhe ndihesh energjik çdo ditë, pa pasur nevojë për kafe ose pushime gjatë ditës, ka gjasa që të jesh një “short sleeper”. Por kjo është shumë e rrallë dhe zakonisht konfirmohet vetëm përmes analizave gjenetike.

    Nëse përkundrazi, ndihesh i lodhur, harroje idenë se mund të funksionosh me pak gjumë. Më mirë vendos prioritet gjumin dhe shëndetin tënd.

    …

    Pyetja “pse disa njerëz flenë më pak” ka përgjigje të shumta, që lidhen me gjenetikën, stilin e jetës, stresin, teknologjinë dhe ciklin biologjik. Edhe pse disa janë me fat dhe mund të funksionojnë me më pak orë gjumë, për shumicën prej nesh, pushimi i mjaftueshëm është thelbësor për një trup dhe mendje të shëndetshme.

    Në fund të ditës, gjumi nuk është humbje kohe – por investim në mirëqenien tonë.

  • Pse na bie flokët?

    Pse na bie flokët?

    Të gjithëve na ka ndodhur të shohim qime flokësh në jastëk, në dush apo kur i krehim. Dhe shpesh lind pyetja: “Pse na bie flokët?” A është diçka normale apo duhet të shqetësohemi? Humbja e flokëve është një fenomen që prek shumë njerëz, si meshkuj ashtu edhe femra, dhe shkaqet e saj janë të ndryshme — nga faktorë të përkohshëm deri te problemet më serioze shëndetësore.

    Në këtë artikull, do të zbulojmë arsyet më të zakonshme pse na bien flokët, si mund ta kuptojmë nëse është diçka e përkohshme apo alarmante dhe çfarë mund të bëjmë për ta parandaluar ose ngadalësuar këtë proces.

    Humbja natyrale e flokëve

    Para së gjithash, duhet ta dimë që rënia e një sasie të caktuar flokësh çdo ditë është plotësisht normale. Në kushte normale, një person humb mesatarisht 50 deri në 100 fije flokësh në ditë, si pjesë e ciklit natyror të flokëve. Flokët kalojnë në faza: rritje, pushim dhe rënie. Pas kësaj, një qime e re nis të rritet në vendin e asaj që ra. Ky është procesi që siguron rigjenerimin e flokëve gjatë gjithë jetës.

    Por kur vërejmë që flokët po bien më shumë se zakonisht, me tufë ose po hollohen në zona të caktuara të kokës, atëherë ndoshta kemi të bëjmë me një problem që kërkon vëmendje.

    Shkaqet më të zakonshme pse na bie flokët

    1. Stresi fizik dhe emocional

    Një ndër shkaqet më të zakonshme të rënies së flokëve është stresi, qoftë ai fizik (si pas një sëmundjeje, operacioni apo lindjeje) apo emocional (si pas humbjes së një të afërmi apo problemeve personale). Këto gjendje mund të shkaktojnë një formë të përkohshme të humbjes së flokëve të quajtur telogjen effluvium, ku qimet hyjnë më shpejt në fazën e pushimit dhe bien masivisht pas disa javësh.

    2. Mungesa e ushqyesve

    Dieta është thelbësore për shëndetin e flokëve. Mungesa e hekurit, zinkut, biotinës, proteinave dhe vitaminave të grupit B ndikon drejtpërdrejt në rritjen dhe forcën e flokëve. Një dietë e varfër ushqimor ose dieta ekstreme për humbje peshe mund të çojë në dobësim të flokëve dhe rënie të tyre.

    3. Ndryshimet hormonale

    Hormonet luajnë rol kyç në ciklin e flokëve. Gratë shpesh përjetojnë rënie flokësh pas lindjes, gjatë menopauzës apo si pasojë e problemeve me tiroiden. Testosteroni dhe derivatet e tij, sidomos DHT (dihidrotestosteroni), janë përgjegjës për humbjen e flokëve te meshkujt, duke çuar në atë që njihet si alopecia androgenike (rënia e flokëve nga trashëgimia).

    4. Faktorët gjenetikë

    Nëse një apo të dy prindërit tuaj kanë pasur rënie flokësh të theksuar, ka gjasa të larta që edhe ju të përballeni me këtë fenomen. Trashëgimia është një faktor i padiskutueshëm, sidomos te meshkujt, ku modeli i rënies shpesh fillon nga zona e ballit ose maja e kokës.

    5. Sëmundjet dhe trajtimet mjekësore

    Disa sëmundje autoimune si alopecia areata (ku sistemi imunitar sulmon folikulat e flokëve), lupusi, si dhe sëmundjet e tiroides, mund të shkaktojnë rënie të madhe të flokëve. Gjithashtu, kimioterapia, rrezatimi dhe disa ilaçe (si ato për presionin e gjakut, depresionin apo artritin) ndikojnë drejtpërdrejt në ciklin e flokëve.

    6. Kujdesi i gabuar ndaj flokëve

    Ngjyrosja e shpeshtë, përdorimi i tharëseve dhe hekurave të nxehtë, lidhja e flokëve shumë fort dhe produktet kimike agresive mund të dëmtojnë rrënjën e flokëve dhe të çojnë në rënie të tyre. Trajtimet agresive i bëjnë flokët më të dobët dhe më të prirë për të rënë.

    Si ta dallojmë rënien normale nga ajo shqetësuese?

    Nëse vini re që:

    • Flokët po hollohen ndjeshëm në një zonë të caktuar.
    • Po humbni flokë me tufë.
    • Keni ndryshime të lëkurës së kokës (skuqje, kruarje, njolla të zbrazëta).
    • Ka persona të tjerë në familje me rënie të flokëve.

    Atëherë është mirë të konsultoheni me një dermatolog ose mjek për të zbuluar shkakun dhe për të ndërhyrë në kohë.

    Çfarë mund të bëjmë për të parandaluar ose ndaluar rënien e flokëve?

    • Kujdesuni për ushqimin – konsumoni proteina, perime, fruta dhe yndyrna të shëndetshme.
    • Reduktoni stresin – meditimi, aktiviteti fizik dhe gjumi cilësor ndihmojnë.
    • Shmangni trajtimet e rënda kimike – kufizoni ngjyrat dhe nxehtësinë ekstreme.
    • Mos i lidhni flokët shumë fort – kjo mund të shkaktojë tension dhe të dëmtojë rrënjët.
    • Përdorni shampo dhe produkte të përshtatshme për llojin e flokëve dhe lëkurës së kokës.
    • Konsultohuni me mjek – nëse rënia është e tepruar, një kontroll hormonal apo analizë e gjakut mund të ndihmojë.

    …

    Rënia e flokëve është një proces që mund të jetë i zakonshëm, por edhe sinjal i një problemi më të thellë. Është e rëndësishme të kuptojmë trupin tonë dhe të jemi të vëmendshëm ndaj ndryshimeve që ndodhin. Duke e kuptuar pse na bie flokët dhe duke ndjekur hapa të thjeshtë për kujdes, mund të ruajmë më gjatë bukurinë dhe shëndetin e tyre.

  • Pse shtojmë peshë edhe kur hamë pak?

    Ka ndodhur që shumë njerëz, pavarësisht se përpiqen të hanë me kujdes ose konsumojnë sasi të vogla ushqimi, vazhdojnë të shohin rritje të peshës trupore. Është një situatë që krijon konfuzion, zhgënjim dhe shpesh pyetja që lind natyrshëm është: Pse shtojmë peshë edhe kur hamë pak? A është problemi te metabolizmi, ndoshta tek stili i jetesës, apo ndonjë gjendje shëndetësore që nuk jemi të vetëdijshëm?

    Ky artikull do të analizojë arsyet më të zakonshme që mund të çojnë në shtim në peshë, edhe në rastet kur konsumimi i ushqimit duket i kufizuar.

    Nuk është vetëm çfarë hash, por edhe si dhe kur e ha

    Shumë njerëz përqendrohen vetëm te sasia e ushqimit, por nuk i kushtojnë rëndësi kohës së ngrënies apo mënyrës se si e konsumojnë. Ngrënia e vakteve vonë në mbrëmje, konsumimi i ushqimeve të përpunuara ose të pasura me sheqerna të fshehura mund të ndikojnë drejtpërdrejt në shtimin e peshës, edhe nëse ushqimi është “i vogël”.

    Për shembull, një gotë lëng portokalli i ambalazhuar, që duket i pafajshëm, mund të përmbajë mbi 100 kalori dhe shumë gramë sheqer, që trupi i ruan si yndyrë. Pra, edhe ushqimet “e pakta” mund të jenë shumë kalorike, nëse nuk jemi të vëmendshëm.

    Metabolizmi i ngadaltë

    Një nga arsyet kryesore pse disa njerëz shtojnë peshë edhe kur hanë pak është metabolizmi i ngadaltë. Metabolizmi është procesi me të cilin trupi djeg kaloritë për të prodhuar energji. Kur metabolizmi është i ngadaltë, trupi nuk arrin të djegë mjaftueshëm kalori, kështu që edhe një sasi normale apo e vogël ushqimi mund të rezultojë në shtim në peshë.

    Metabolizmi ndikohet nga faktorë të ndryshëm si:

    • Mosha (pas moshës 30-35 fillon të ngadalësohet)
    • Gjinia (në përgjithësi meshkujt kanë metabolizëm më të shpejtë)
    • Masa muskulare (më shumë muskuj = më shumë djegie kalorish)
    • Gjenetika

    Aktiviteti fizik i pamjaftueshëm

    Nëse kaloritë që marrim, qoftë edhe pak, nuk shpenzohen me aktivitet fizik, trupi i ruan si yndyrë. Shumë persona mendojnë se vetëm fakti që hanë pak është i mjaftueshëm për të mos shtuar peshë, por mungesa e lëvizjes është një faktor vendimtar.

    Edhe një stil jete “ulës” – si puna në zyrë, qëndrimi i gjatë në makinë apo përpara televizorit – ndikon që trupi të konsumojë më pak energji, duke e çuar drejt grumbullimit të yndyrnave.

    Ndikimi i hormoneve

    Hormonet luajnë një rol kyç në kontrollin e peshës. Disbalancat hormonale si:

    • Hipotiroidizmi (gjëndra tiroide që prodhon më pak hormone)
    • Sindroma e vezoreve policistike (PCOS)
    • Insulina dhe rezistenca ndaj saj
      mund të çojnë në shtim në peshë, edhe kur dieta është e rreptë.

    Në këto raste, shtimi i peshës nuk është rezultat i mungesës së vetëkontrollit, por i një procesi biologjik më të ndërlikuar.

    Gjumi i pamjaftueshëm dhe stresi

    Shumë njerëz nuk e lidhin mungesën e gjumit dhe nivelin e lartë të stresit me shtimin në peshë. Por këto dy elementë ndikojnë drejtpërdrejt te hormonet që rregullojnë urinë dhe ngopjen, si leptina dhe grelina.

    Kur nuk fle mjaftueshëm:

    • Trupi prodhon më shumë grelinë (hormoni që shton urinë)
    • Dhe më pak leptinë (hormoni që të jep ndjesinë e ngopjes)

    Ndërsa stresi rrit nivelin e kortizolit, një hormon që favorizon grumbullimin e yndyrës, sidomos në zonën e barkut.

    Ilaçet që ndikojnë në peshë

    Ka shumë ilaçe që mund të shkaktojnë shtim në peshë si efekt anësor, si:

    • Antidepresivët
    • Kortikosteroidët
    • Ilaçet për diabetin apo tensionin e lartë

    Nëse keni vënë re shtim në peshë pas fillimit të një medikamenti, mund të jetë e nevojshme të diskutoni me mjekun për alternativa.

    Trupi e ruan energjinë si “mbrojtje”

    Kur e privon trupin nga ushqimi (në mënyrë të vetëdijshme ose jo), ai futet në “modalitet mbijetese”. Në vend që të djegë kalori, trupi përpiqet t’i ruajë ato, pasi mendon se ndodhet në një situatë urie. Ky efekt është veçanërisht i shprehur kur njerëzit bëjnë dieta shumë të rrepta ose e lënë vaktin e mëngjesit.

    Mos e mat gjithmonë me lugë

    Të shtosh në peshë nuk ka të bëjë vetëm me sasinë që ha, por me një kombinim faktorësh që përfshijnë stilin e jetesës, shëndetin hormonal, gjumin, stresin dhe aktivitetin fizik. Nëse jeni të bindur që hani pak, por gjithsesi shtoni peshë, mund të jetë koha për të shqyrtuar më gjerësisht mënyrën se si ushqeheni, si flini, si lëvizni dhe çfarë ndodh në organizmin tuaj.

    Në fund të ditës, trupi është më kompleks se një numër kalorish – dhe ndonjëherë, përgjigjja për pyetjen “Pse shtojmë peshë edhe kur hamë pak?” qëndron përtej pjatës.

  • Pse na dhemb koka kur nuk pimë kafe?

    A ju ka ndodhur ndonjëherë që, sapo zgjoheni në mëngjes dhe harroni të pini kafenë e zakonshme, të ndjeni një dhimbje koke që nuk ju lë rehat? Ose, nëse për ndonjë arsye vendosni të bëni një “detoks” nga kafeina, trupi juaj reagon me një dhimbje koke që duket sikur nuk ka fund? Në këtë artikull, do të zbulojmë pse ndodh kjo gjë, çfarë ka të bëjë kafeja me sistemin tonë nervor, dhe si mund të lehtësojmë këtë dhimbje koke kur vendosim të mos konsumojmë kafe.

    Çfarë roli luan kafeina në trupin tonë?

    Kafeina është një substancë stimuluese që ndikon drejtpërdrejt në sistemin nervor qendror. Kur pimë kafe, ajo ndikon në mënyrën si truri ynë përpunon ndjenjën e lodhjes. Konkretisht, kafeina bllokon veprimin e një kimikati të quajtur adenozinë, i cili normalisht na bën të ndihemi të përgjumur ose të lodhur.

    Pra, kur ne konsumojmë kafe rregullisht, truri “mësohet” me këtë ndikim dhe fillon të krijojë një lloj balance të re që varet nga prania e kafeinës. Nëse papritmas ndalojmë marrjen e saj, kjo shkakton një “çarje” në këtë ekuilibër.

    Pse ndodh dhimbja e kokës kur nuk pimë kafe?

    Kur nuk konsumojmë kafe pasi jemi mësuar me të, ndodh ajo që quhet sindroma e tërheqjes nga kafeina. Një nga simptomat më të zakonshme të kësaj sindrome është pikërisht dhimbja e kokës.

    Shpjegimi është ky: kafeina bën që enët e gjakut në tru të ngushtohen (vasokonstriksion). Kur ndalojmë marrjen e saj, këto enë zgjerojnë papritur (vasodilatacion), duke shkaktuar një ndryshim të menjëhershëm në rrjedhjen e gjakut në tru. Ky ndryshim është një nga faktorët kryesorë që nxit dhimbjen e kokës.

    Sa shpesh ndodh kjo dhe kush është më i rrezikuar?

    Dhimbja e kokës nga mungesa e kafes ndodh më shpesh tek ata që konsumojnë kafe rregullisht, sidomos në sasi të mëdha (më shumë se 2 filxhanë në ditë). Por edhe ata që pijnë vetëm një kafe në ditë, nëse e konsumojnë rregullisht në të njëjtën orë, mund të ndjejnë efekte të tërheqjes nëse e anashkalojnë atë.

    Personat që janë më të ndjeshëm ndaj kafeinës apo që kanë nivele më të larta stresi mund të përjetojnë dhimbje më të forta koke në mungesë të saj.

    Sa zgjat kjo dhimbje koke?

    Zakonisht, dhimbja e kokës nga mungesa e kafeinës fillon brenda 12-24 orëve pasi nuk e keni konsumuar dhe mund të zgjasë deri në 2-3 ditë, në disa raste edhe më gjatë. Intensiteti ndryshon nga personi në person, por shpesh është një dhimbje konstante, e ngjashme me një presion në të dyja anët e kokës.

    A është kjo një varësi?

    Në një farë mënyre, po. Edhe pse kafeina nuk është një drogë e rrezikshme, ajo ka efekte të varësisë psikologjike dhe fizike. Trupi mësohet me të dhe e kërkon. Dhimbja e kokës është një ndër shenjat më të qarta që trupi po e “kërkon” substancën që mungon.

    Si të lehtësojmë dhimbjen e kokës kur ndalojmë kafen?

    Nëse po përpiqeni të ndaloni ose të reduktoni kafenë, ja disa këshilla që mund t’ju ndihmojnë të kaloni më lehtë dhimbjen e kokës:

    • Reduktoni gradualisht: Mos e ndaloni kafenë menjëherë. Ulni dozën pak nga pak për disa ditë.
    • Pini shumë ujë: Dehidratimi përkeqëson dhimbjen e kokës, ndaj hidratojeni mirë trupin.
    • Flini mjaftueshëm: Lodhja e përforcon dhimbjen, ndaj sigurohuni që të bëni një gjumë të mirë.
    • Shëtitni në ajër të pastër: Lëvizja fizike dhe ajri i pastër ndihmojnë në qarkullimin e gjakut dhe reduktojnë stresin.
    • Merrni paracetamol ose ibuprofen nëse dhimbja është e fortë, por vetëm si zgjidhje e përkohshme.

    A duhet të ndalojmë plotësisht kafenë?

    Jo domosdoshmërisht. Kafeja ka edhe përfitime shëndetësore nëse konsumohet me masë. Ajo mund të përmirësojë përqendrimin, të rrisë energjinë dhe madje të ndihmojë në parandalimin e disa sëmundjeve. Por, nëse ndjeni se jeni shumë të varur prej saj dhe dhimbja e kokës është një problem i shpeshtë kur nuk e pini, atëherë është e dobishme të rifitoni kontrollin ndaj konsumit tuaj.

    …

    Dhimbja e kokës kur nuk pimë kafe është një fenomen i zakonshëm që lidhet me mënyrën si trupi reagon ndaj mungesës së kafeinës. Megjithëse mund të jetë bezdisëse, ajo është e përkohshme dhe shënon një formë të varësisë nga ky stimulues i përditshëm. Kuptimi i këtij mekanizmi na ndihmon të bëjmë zgjedhje më të vetëdijshme për shëndetin tonë dhe të kuptojmë më mirë se si ndikojnë zakonet tona të përditshme në trupin dhe mendjen tonë.

  • Pse na zë gjumi pas një vakti të rëndë?

    Pse na zë gjumi pas një vakti të rëndë?

    A të ka ndodhur ndonjëherë të hash një drekë të bollshme dhe menjëherë më pas të ndjesh një lodhje të çuditshme që të detyron të shtrihesh, qoftë edhe për një sy gjumë? Nëse po, atëherë je në të njëjtën barkë me shumicën prej nesh. Kjo ndjesi përgjumjeje pas një vakti të rëndë është një përvojë e zakonshme, por shumë pak prej nesh e kuptojnë saktësisht pse ndodh.

    Në këtë artikull do të shpjegojmë pse na zë gjumi pas një vakti të rëndë, çfarë ndodh në trupin tonë, dhe si mund ta shmangim ose menaxhojmë këtë fenomen. Në mënyrë të thjeshtë, bisedore dhe informative, le të zbulojmë të vërtetën pas këtij misteri që na ka bërë shpesh të pyesim veten: “Çfarë më ndodhi që sapo hëngra, po më mbyllen sytë?”

    Çfarë ndodh në trupin tonë pas një vakti të bollshëm?

    Kur hamë një vakt të rëndë, sidomos nëse përmban shumë karbohidrate, yndyra dhe proteina, trupi ynë fillon një proces të ndërlikuar tretjeje që kërkon energji. Gjaku fillon të rrjedhë më shumë drejt sistemit tretës, për të ndihmuar në tretjen e ushqimit. Kjo do të thotë se truri merr më pak gjak dhe, për rrjedhojë, më pak oksigjen, çka shkakton ndjenjën e lodhjes dhe përgjumjes.

    Roli i insulinës dhe neurotransmetuesve

    Kur konsumojmë shumë ushqime që përmbajnë sheqerna apo karbohidrate, rritet niveli i glukozës në gjak. Për ta balancuar këtë nivel, pankreasi prodhon insulinë. Kjo hormon nuk ndikon vetëm në përthithjen e sheqerit, por gjithashtu ndihmon në futjen e disa aminoacideve në tru, veçanërisht triptofanit.

    Triptofani është i lidhur drejtpërdrejt me prodhimin e serotoninës dhe melatoninës – dy substanca që ndikojnë në humor dhe në ciklin e gjumit. Prandaj, pas një vakti të rëndë, rritja e serotoninës dhe melatoninës mund të na japë ndjesinë e relaksit dhe përgjumjes.

    Ushqimet që e përkeqësojnë përgjumjen pas vakteve

    Jo çdo ushqim ka të njëjtin efekt. Disa ushqime janë veçanërisht të njohura për të shkaktuar gjumë pas ngrënies, për shkak të përbërjes së tyre. Këtu janë disa prej tyre:

    • Mishi i kuq dhe mishi i shpendëve – përmbajnë proteina dhe triptofan që ndikojnë në ndjesinë e përgjumjes.
    • Orizi, makaronat dhe buka e bardhë – karbohidrate të rafinuara që rrisin glukozën në gjak.
    • Djathi dhe qumështi – përmbajnë triptofan dhe yndyra që ngadalësojnë tretjen.
    • Ëmbëlsirat dhe pijet me sheqer – japin një shpërthim të shpejtë energjie, por më pas ndodh një “rënje” që sjell lodhje.

    A është normale të të zërë gjumi pas ngrënies?

    Në shumicën e rasteve, po – është krejtësisht normale. Trupi po punon fort për të përpunuar ushqimin që ke konsumuar, dhe kjo kërkon energji. Përgjumja pas ngrënies është një mënyrë që trupi përdor për të të sinjalizuar të pushosh dhe të mos i kërkosh shumë energji në atë moment.

    Megjithatë, nëse kjo ndodh shumë shpesh ose ndjesia e lodhjes është ekstreme, mund të jetë sinjal për probleme të tjera si:

    • Rezistencë ndaj insulinës ose diabet i tipit 2
    • Apnea e gjumit
    • Probleme me tiroiden
    • Sindroma e lodhjes kronike

    Nëse përgjumja është aq e fortë sa ndikon në jetën e përditshme, ia vlen të konsultoheni me një mjek.

    Si ta shmangim përgjumjen pas ushqimit?

    Nëse dëshiron të shmangësh gjumin e papritur pas vakteve, këto këshilla mund të të ndihmojnë:

    • Ha vakte më të lehta dhe më të shpeshta, në vend të një vakti të rëndë dhe të rrallë.
    • Zgjidh karbohidrate komplekse si orizi integral, buka e zezë, apo perimet, në vend të atyre të rafinuara.
    • Shto më shumë perime dhe fibra, që ngadalësojnë përthithjen e sheqerit në gjak.
    • Shmang pijet me shumë sheqer dhe yndyrat e rënda gjatë drekës ose darkës.
    • Lëviz pak pas vakteve – një shëtitje e lehtë ndihmon tretjen dhe të mban zgjuar.
    • Pi ujë mjaftueshëm – dehidratimi mund të rrisë ndjesinë e lodhjes.

    Trupi flet, ti dëgjoje

    Përgjumja pas një vakti të bollshëm nuk është domosdoshmërisht diçka e keqe. Është një mënyrë natyrale e trupit për të ruajtur balancën e tij energjetike. Megjithatë, duke njohur mekanizmat pas këtij fenomeni dhe duke rregulluar stilin e të ngrënit, mund të shmangim ndjesinë e lodhjes që ndikon në përqendrimin dhe produktivitetin tonë gjatë ditës.

    Pra, herën tjetër që të zë gjumi pas një dreke me mish të pjekur, bukë të bardhë dhe një ëmbëlsirë të mirë – mos u habit. Trupi yt po punon më shumë seç mendon. Thjesht, mos i lër vakteve të të rrëmbejnë ditën.

  • Pse ushqimi i shpejtë është varesi ?

    Pse ushqimi i shpejtë është varesi ?

    Të gjithë kemi kaluar të paktën një moment kur kemi ndjerë një dëshirë të papërmbajtshme për një hamburger me djathë, patate të skuqura të kripura ose një picë të ngrohtë plot yndyrë. Dhe shpesh, edhe pse e dimë që nuk është opsioni më i shëndetshëm, nuk arrijmë t’i themi “jo”. Por, pse ndodh kjo? Pse ushqimi i shpejtë është kaq “i varur”? A është thjesht çështje shijeje, apo ka diçka më shumë që ndodh brenda trupit dhe trurit tonë?

    Le ta zbulojmë së bashku.

    Çfarë e bën ushqimin e shpejtë kaq tërheqës?

    Ushqimi i shpejtë është krijuar në mënyrë që të jetë i shijshëm, i kripur, i yndyrshëm dhe i ëmbël në të njëjtën kohë. Kjo kombinim i shijes së kripur me yndyrna dhe ndonjëherë edhe sheqer, ngacmon receptorët e shijes në mënyrë shumë intensive. Truri ynë e percepton këtë si një “shpërblim”, duke lëshuar dopaminë – një kimikat që na bën të ndihemi mirë dhe të kemi kënaqësi.

    Kjo do të thotë se sa herë që hamë ushqim të tillë, truri ynë mëson se ai na bën të ndihemi mirë dhe na shtyn që të kërkojmë më shumë. Dhe kështu nis cikli i varësisë.

    Roli i dopaminës: “lëngu magjik” i trurit

    Dopamina është një neurotransmetues që ndërlidhet me kënaqësinë dhe motivimin. Ushqimi i shpejtë stimulon lirimin e dopaminës në nivele të larta, njësoj si droga ose alkooli. Edhe pse efekti nuk është aq ekstrem sa substancat narkotike, mekanizmi është shumë i ngjashëm. Truri fillon të krijojë lidhje midis konsumimit të ushqimit të shpejtë dhe ndjesisë së lumturisë, duke e shndërruar atë në një zakon të vështirë për t’u thyer.

    Në fakt, disa studime tregojnë se konsumimi i shpeshtë i ushqimeve të përpunuara ul ndjeshmërinë e trurit ndaj dopaminës, duke na detyruar të hamë edhe më shumë për të arritur të njëjtin nivel kënaqësie.

    Pse është aq e lehtë të biesh në grackë?

    Ushqimi i shpejtë është kudo – në rrugë, në reklama, në rrjetet sociale, në aplikacionet për porosi. Ai është i lirë, i shpejtë për t’u gatuar dhe nuk kërkon përpjekje. Kur ndihesh i lodhur, i stresuar apo i mërzitur, truri yt kërkon komoditet, dhe ushqimi i shpejtë bëhet një formë e lehtë “vetë-shërimi”.

    Shpesh mjafton aroma e një picash që piqen afër, ose zhurma e njohur e paketës së patatinave që hapet, për të aktivizuar dëshirën brenda nesh. Dhe njëherë që fillon, është shumë e vështirë të ndalesh në një copë – sepse është dizajnuar për t’u konsumuar pa masë.

    Industria e ushqimit dhe taktikat e saj

    Kompanitë që prodhojnë ushqim të shpejtë e dinë shumë mirë këtë mekanizëm të varësisë. Ato angazhojnë shkencëtarë dhe ekspertë të shijes për të krijuar përzierjet perfekte të kripës, yndyrës dhe sheqerit që nxisin trurin tonë të kërkojë më shumë.

    Kjo nuk është rastësi. Ushqimi i shpejtë është planifikuar të jetë “i papërmbajtshëm”. Quhet “hyper-palatable” në gjuhën shkencore – pra aq i shijshëm sa të tejkalojë kufijtë normalë të urisë dhe ngopjes.

    A ndikon edhe trupi? Jo vetëm truri

    Përveç trurit, edhe trupi ndikohet. Yndyrnat e ngopura dhe sheqernat e thjeshta ndikojnë në nivelet e insulinës dhe hormonit grelinë (që stimulon urinë). Pas konsumimit të ushqimit të shpejtë, ndodh një ngritje e shpejtë e sheqerit në gjak, që pasohet nga një rënie e menjëhershme – duke na bërë të ndjehemi përsëri të uritur shumë shpejt.

    Pra, nuk është thjesht se “duam” ushqim të shpejtë, por trupi na mashtron se kemi “nevojë” për të. Kjo e forcon edhe më shumë varësinë.

    Si të dalësh nga varësia?

    Nuk është e lehtë të largohesh nga ushqimi i shpejtë, sidomos në një botë që na e servon në çdo hap. Por është e mundur. Ja disa hapa që ndihmojnë:

    • Rrit ndërgjegjësimin: kupto se dëshira për fast food nuk është gjithmonë uria reale, por pasojë e një cikli neurobiologjik.
    • Bëj zëvendësime të mençura: zëvendëso patatet e skuqura me arra, picën me bukë të thekur me perime të freskëta.
    • Mos e ndalo menjëherë: redukto ngadalë. Truri ka nevojë për kohë që të çlirohet nga zakonet.
    • Kujdes me stresin: shumë njerëz hanë fast food për të përballuar stresin, jo sepse kanë uri. Gjej mënyra të tjera si ecja, muzika apo meditimi.

    Në fund të ditës, çelësi qëndron tek vetëdija. Sa më shumë të kuptojmë si funksionon truri ynë dhe si industria ushqimore përfiton nga kjo, aq më të aftë jemi të bëjmë zgjedhje të vetëdijshme për shëndetin tonë.

    Dhe herën tjetër kur tundohesh nga një burger, mbase do ndalesh një çast e do pyesësh veten: “A po ha me të vërtetë nga uria… apo nga zakonin?”