Pse

Blog

  • Pse na ndodh déjà vu? Një udhëtim në mendjen tonë

    Ka ndodhur pothuajse të gjithëve: je duke folur me dikë, duke parë një vend apo duke përjetuar një situatë, dhe papritur të përfshin një ndjesi e çuditshme sikur ke qenë aty më parë. Edhe pse je i sigurt që është hera e parë që po e përjeton, truri yt duket sikur “kujton” momentin. Kjo ndjesi quhet déjà vu, një shprehje franceze që do të thotë “e parë më parë”. Por pse ndodh déjà vu? A është kjo një lojë e trurit? Një paralajmërim shpirtëror? Apo një shpjegim shkencor që qëndron pas saj?

    Në këtë artikull, do të zbulojmë disa nga teoritë më të njohura mbi déjà vu-në, si funksionon ky fenomen, dhe pse truri ynë mund të krijojë këtë iluzion të njohjes.

    Çfarë është déjà vu?

    Déjà vu është një ndjesi e fortë që një ngjarje ose përvojë aktuale është përjetuar më parë, megjithëse është objektivisht e re. Ndodh në mënyrë spontane dhe shpesh zgjat vetëm disa sekonda. Edhe pse është një ndjesi e përkohshme, ajo mund të jetë shumë e fuqishme dhe ndonjëherë edhe tronditëse.

    Shumë njerëz e përshkruajnë si një lloj “rrufeje mendore”, që i jep trurit një ndjesi të njohjes, edhe kur nuk ka prova reale që kjo gjë ka ndodhur më parë.

    Sa shpesh ndodh déjà vu?

    Studiuesit thonë se rreth 60-80% e njerëzve e kanë përjetuar të paktën një herë fenomenin e déjà vu-së. Ai është më i zakonshëm te të rinjtë, sidomos në moshat 15 deri në 25 vjeç. Me kalimin e moshës, duket se këto ndjesi bëhen më të rralla, ndoshta për shkak të ndryshimeve në mënyrën si funksionon kujtesa ose për shkak të më pak përvojave të reja që truri duhet të procesojë.

    Shpjegimi shkencor i déjà vu-së

    Megjithëse nuk ka ende një përgjigje përfundimtare, shkenca ka disa teori mbi arsyet pse ndodh déjà vu.

    1. Gabime në kujtesë

    Një nga shpjegimet më të pranuara është se déjà vu ndodh kur truri ynë bën një gabim në sistemin e kujtesës. Në vend që të kategorizojë një përvojë si “e re”, truri e përpunon si “kujtesë”. Kjo mund të ndodhë kur përpunimi i informacionit ndodh në dy pjesë të ndryshme të trurit që nuk janë të sinkronizuara mirë, duke krijuar ndjesinë se përvoja është një kujtim.

    2. Ngjashmëri me përvoja të mëparshme

    Një tjetër teori thotë se déjà vu shkaktohet nga ngjashmëria e pavetëdijshme me një situatë të kaluar. Për shembull, mund të jesh në një dhomë të re, por dritaret, drita ose aromat e vendit mund të të kujtojnë një vend tjetër ku ke qenë më parë. Edhe nëse nuk e kupton lidhjen, truri e regjistron si një përvojë të njohur.

    3. Përpunimi i dyfishtë i informacionit

    Disa shkencëtarë mendojnë se déjà vu ndodh kur një informacion përpunohet dy herë, por me një vonesë shumë të vogël mes tyre. Për shembull, nëse një sy e kap një skenë pak më herët se tjetri, ose nëse sinjalet në tru kanë një “vonese mikrosekondash”, truri mund ta përjetojë momentin si një kujtim të rikthyer, jo si përvojë e re.

    4. Truri i lodhur ose i stresuar

    Stresi, lodhja, mungesa e gjumit apo ndërrimet e ritmit të jetës mund ta bëjnë trurin të funksionojë më “në mënyrë të çrregullt”. Kjo gjendje mund të krijojë kushte për déjà vu, pasi truri është më i prirur të përziejë kujtesën me perceptimin.

    A është déjà vu diçka e rrezikshme?

    Në shumicën dërrmuese të rasteve, déjà vu është plotësisht i padëmshëm dhe pjesë normale e funksionimit të trurit. Megjithatë, në raste shumë të rralla, déjà vu i shpeshtë ose i zgjatur mund të lidhet me disa forma të epilepsisë, veçanërisht epilepsia e lobit temporal. Në këto raste, déjà vu mund të jetë një “sinjal” që paralajmëron një krizë.

    Nëse dikush përjeton shumë shpesh déjà vu, veçanërisht të shoqëruar me ndjesi të çuditshme ose humbje të vetëdijes, duhet të konsultohet me një mjek specialist.

    A ka lidhje me ëndrrat apo jetë të mëparshme?

    Shumë njerëz e lidhin déjà vu-në me ëndrrat, dhe është e mundur që ngjarje të përjetuara në ëndrra të ngjajnë me ato të realitetit. Kjo ngjashmëri mund të krijojë ndjesinë se e kemi jetuar diçka më parë, edhe nëse ajo ndodhi vetëm në ëndërr.

    Nga ana tjetër, disa interpretime spirituale e lidhin déjà vu me jetë të mëparshme, por kjo mbetet një çështje besimi dhe nuk mbështetet nga shkenca.

    Përfundim: Një “defekt” i trurit apo një veçori interesante?

    Pavarësisht se nuk ka një shpjegim të vetëm, déjà vu mbetet një nga fenomenet më intriguese të mendjes njerëzore. Ai na kujton se sa i ndërlikuar dhe i mrekullueshëm është truri ynë, dhe sa shumë kemi ende për të zbuluar rreth mënyrës se si kujtesa dhe perceptimi bashkëpunojnë.

    Kështu që, herën tjetër që të ndjesh se “ke qenë këtu më parë”, mos u shqetëso. Është vetëm truri yt që, për një moment të shkurtër, të bëri të ndihesh si një udhëtar në kohë.

  • Pse harrojmë shpejt emra?

    Na ka ndodhur të gjithëve: takojmë dikë për herë të parë, prezantohemi, flasim pak… dhe vetëm disa minuta më vonë, kur dikush na pyet: “Si e kishte emrin?”, nuk kemi asnjë ide. Harresa e emrave është një nga fenomenet më të zakonshme të kujtesës njerëzore. Por pse ndodh kjo? A ka lidhje me trurin tonë, me vëmendjen, apo me mënyrën se si përpunojmë informacionin?

    Ky artikull do të përpiqet t’i japë një përgjigje të thjeshtë dhe të kuptueshme kësaj pyetjeje, duke eksploruar faktorët psikologjikë, neurologjikë dhe të përditshëm që ndikojnë në harresën e emrave.

    Emrat janë më të vështirët për t’u mbajtur mend

    Një nga arsyet kryesore pse harrojmë emra është sepse emrat vetjakë janë informacione të veçanta, pa lidhje të drejtpërdrejtë me njohuritë që tashmë kemi. Për shembull, nëse dikush na thotë se është mjek, kjo informacion lidhet me koncepte që tashmë njohim: spitale, shëndet, vizita, etj. Por emri i tij, për shembull “Elton”, nuk lidhet me asgjë tjetër në trurin tonë përveç nëse kemi njohur më parë dikë me atë emër.

    Truri jonë funksionon më mirë kur i lidh informacionet e reja me të vjetrat. Emrat nuk kanë kontekst të pasur për të ndërtuar lidhje, ndaj kujtesa për ta është më e brishtë.

    Kujtesa e përkohshme (memoria afatshkurtër) dhe shpërqendrimi

    Një tjetër arsye është fakti që shpesh kur dëgjojmë një emër për herë të parë, mendja jonë është e zënë me shumë gjëra të tjera. Jemi duke u përqendruar në atë se si dukemi, çfarë do të themi më pas, ose jemi duke analizuar situatën sociale.

    Kjo do të thotë se informacioni i ri – në këtë rast emri i dikujt – nuk arrin të regjistrohet në kujtesën afatgjatë, por mbetet vetëm për pak çaste në kujtesën afatshkurtër. Pa përqendrim të mjaftueshëm, emri zhduket sikur të mos ishte thënë fare.

    Efekti i “majës së gjuhës”

    Shpesh ndodh që mendojmë se “e kam në majë të gjuhës” një emër që s’e kujtojmë dot. Ky fenomen është i zakonshëm dhe i quajtur “tip-of-the-tongue effect” në psikologji. Ai ndodh kur truri ka ruajtur pjesërisht informacionin, por nuk arrin ta rikthejë plotësisht. E dimë se e kemi dëgjuar, e ndjejmë të njohur, por emri nuk del dot në sipërfaqe.

    Ky efekt tregon se harresa e emrave nuk është domosdoshmërisht mungesë e kujtesës, por shpesh problem me rikujtimin.

    Mosha dhe ndikimi në kujtesë

    Me kalimin e viteve, truri ynë përjeton ndryshime natyrale që ndikojnë në kujtesën tonë. Njerëzit që i afrohen moshës së mesme ose e kalojnë atë, shpesh ankohen për harresë të emrave, ndonëse mund të mbajnë mend mirë ngjarje të largëta. Kjo ndodh sepse kujtesa afatshkurtër dhe përpunimi i informacionit të ri dobësohen me moshën.

    Por kjo nuk është shenjë e hershme e demencës, siç mund të frikësohen disa. Është thjesht një pjesë normale e plakjes së trurit.

    Një informacion “i ftohtë” emocionalisht

    Truri ynë e ruan më mirë informacionin që ka ngarkesë emocionale. Nëse një përvojë është e ngazëllyer, e çuditshme ose e lidhur me emocione të forta, truri e regjistron më lehtë. Emrat, në krahasim, janë zakonisht neutralë – nuk shkaktojnë reagime të veçanta emocionale, ndaj kalojnë lehtësisht pa u ruajtur.

    Për shembull, nëse dikush na tregon një histori të habitshme, do ta mbajmë mend më gjatë sesa emrin e tij që e dëgjuam vetëm një herë.

    Truket për të mos harruar emra

    Lajmi i mirë është se ka mënyra për të përmirësuar aftësinë për të kujtuar emra. Ja disa teknika të thjeshta:

    • Përsëritja aktive: Kur dikush prezantohet, përsëriteni emrin me zë. “Kënaqësi të të njoh, Erisa!” Kjo përforcon kujtesën.
    • Lidhja vizuale: Lidhni emrin me një imazh ose diçka të veçantë. Nëse dikush quhet “Luljeta”, mund ta lidhni me një lule.
    • Shkrimi: Nëse është e mundur, shkruajeni emrin sa më shpejt. Akti i shkrimit ndihmon në ruajtjen e informacionit.
    • Asociacioni: Lidhni emrin me një person tjetër me të njëjtin emër që e njihni, ose me një karakter filmi apo kënge.

    A duhet të shqetësohemi për harresën e emrave?

    Në shumicën e rasteve, harresa e emrave nuk është shenjë për t’u shqetësuar. Ajo është një pasojë normale e mënyrës se si funksionon truri ynë. Megjithatë, nëse vëreni se harroni shpesh jo vetëm emra, por edhe gjëra të rëndësishme që dëmtojnë jetën e përditshme – si takime, detyra pune apo rrugën për në shtëpi – atëherë është mirë të konsultoheni me një profesionist

    Harresa e emrave nuk është tregues i dobësisë mendore, por rezultat i mënyrës natyrale se si truri përpunon informacionin. Emrat janë të vështirë për t’u mbajtur mend sepse nuk kanë lidhje të forta me informacione të tjera dhe kërkojnë përqendrim aktiv për t’u regjistruar. Me disa teknika të thjeshta dhe pak vëmendje, mund të përmirësojmë kujtesën tonë dhe t’i shmangim ato momente të sikletshme kur pyesim veten: “Si e kishte emrin vallë?”

  • Pse rrudhen duart kur qëndrojmë gjatë në ujë?

    Pse rrudhen duart kur qëndrojmë gjatë në ujë?

    A e ke vënë re ndonjëherë që pas një dushi të gjatë, një larjeje enësh apo notimi, gishtat e duarve (e ndonjëherë edhe të këmbëve) rrudhen si rrush i thatë? Shumëkush e ka pyetur veten: Pse ndodh kjo gjë? Është ndonjë problem? Është normale? Ky fenomen i çuditshëm ka intriguar shkencëtarët për dekada dhe ka kaluar nga një mister biologjik në një shpjegim interesant me lidhje evolutive dhe neurologjike. Le ta zbulojmë së bashku.

    Çfarë ndodh me të vërtetë kur duart rrudhen?

    Kur duart tona qëndrojnë për disa minuta në kontakt me ujin, veçanërisht ujin e ngrohtë ose të vakët, lëkura në majat e gishtave fillon të rrudhet. Këto rrudha nuk ndodhin menjëherë, por pas disa minutash ekspozimi. Zakonisht ndodhin vetëm në pjesët e trupit që kanë një lëkurë të veçantë të quajtur lëkurë glabre, që gjendet në majat e gishtave, pëllëmbët dhe shputat e këmbëve.

    Për shumë vite mendohej se kjo ndodhte thjesht sepse uji hynte në shtresat e sipërme të lëkurës dhe i bënte ato të zgjeroheshin, çka shkakton rrudha. Por sot shkenca ka një përgjigje më të saktë dhe më intriguese.

    A është thjesht absorbim i ujit? Jo më!

    Hulumtimet e kohëve të fundit kanë treguar se rrudhosja e lëkurës në ujë nuk është thjesht rezultat i lagështirës. Në fakt, ky është një proces që kontrollohet nga sistemi nervor autonom – pra, nga truri ynë pa ndërhyrjen tonë të vetëdijshme. Kur ekspozohemi ndaj ujit për disa minuta, truri i jep sinjal enëve të gjakut që ndodhen nën lëkurë që të ngushtohen. Kjo tkurrje e enëve të gjakut shkakton tërheqje të lëkurës nga brenda dhe si rezultat, krijohen rrudha.

    Ky proces quhet “vazokonstriksion” dhe është provuar përmes eksperimentesh te njerëzit që kanë dëmtime të nervave të dorës – atyre nuk u rrudhet lëkura në ujë sepse sinjali nervor nuk funksionon.

    Pse trupi e bën këtë? A ka ndonjë qëllim?

    Po! Dhe është pikërisht këtu ku gjërat bëhen edhe më interesante. Sipas studiuesve, rrudhosja e duarve në ujë është një mekanizëm i zhvilluar gjatë evolucionit tonë për të na ndihmuar të kapim më mirë gjërat në ambiente të lagështa.

    Imagjino një situatë ku duart janë të lagura dhe duhet të kapësh një gur, një degë apo një mjet pune. Pa rrudha, objekti rrëshqet më lehtë. Por kur gishtat janë të rrudhur, ato krijojnë një lloj “gripi” natyral, që rrit fërkimin dhe përmirëson kapjen. Është njësoj si t’i kesh duart të pajisura me goma kundër rrëshqitjes.

    Ky është një avantazh i dobishëm për njerëzit që jetonin në ambiente me shumë shi ose pranë ujit, dhe ndoshta ka ndihmuar paraardhësit tanë në mbijetesë.

    A duhet të shqetësohemi kur na rrudhen duart?

    Në shumicën dërrmuese të rasteve, ky është një proces krejtësisht normal dhe i padëmshëm. Rrudhat zhduken pak minuta pasi del nga uji dhe lëkura rikthehet në gjendjen e mëparshme. Megjithatë, nëse vëren që rrudhat po shfaqen edhe pa kontakt me ujë, ose që nuk zhduken për një kohë të gjatë, mund të jetë një shenjë e ndonjë problemi të sistemit nervor ose të qarkullimit të gjakut. Në këto raste, konsultimi me një mjek është ide e mirë.

    A ndodh kjo gjë edhe te kafshët?

    Jo të gjitha kafshët përjetojnë këtë fenomen. Ai është më i theksuar te njerëzit, ndoshta sepse ne kemi më shumë nevojë për përdorimin e duarve në mënyrë të hollësishme dhe për kapje të ndjeshme. Megjithatë, disa primatë kanë treguar shenja të ngjashme, gjë që mbështet teorinë se kjo është një veçori e zhvilluar gjatë evolucionit të njeriut.

    Një mister i zgjidhur në majat e gishtave

    Pra, pse rrudhen duart në ujë? Nuk është thjesht një efekt i ujit mbi lëkurë. Është një përgjigje e zgjuar e trupit tonë, e kontrolluar nga truri dhe nervat, për të na ndihmuar të funksionojmë më mirë në një ambient të lagësht. Një shembull tjetër i mahnitshëm i mënyrës se si trupi ynë është ndërtuar për t’u përshtatur dhe mbijetuar.

    Herën tjetër që je në dush dhe shikon gishtat e rrudhur, mos i shiko si diçka të çuditshme. Shikoji si dëshmi të një trupi që punon në harmoni me natyrën dhe historinë e tij.

  • Pse na shpërthen aknet në adoleshencë?

    Adoleshenca është një periudhë e mbushur me ndryshime – fizike, emocionale dhe sociale. Por për shumë të rinj, ajo sjell edhe një sfidë tjetër të dukshme dhe shpeshherë të bezdisshme: shpërthimin e akneve. Shumë adoleshentë përballen me puçrra në fytyrë, shpinë apo kraharor, dhe pyesin me të drejtë: “Pse po më dalin kaq shumë akne pikërisht tani?”

    Ky artikull i blogut “WHY” synon të shpjegojë në mënyrë të thjeshtë, por të plotë, pse ndodhin aknet gjatë adoleshencës, çfarë ndikon në to, dhe si mund të menaxhohen më mirë.

    Çfarë janë aknet?

    Aknet janë inflamacion i lëkurës që ndodh kur folikulat e qimeve bllokohen nga yndyra (sebumi), qelizat e vdekura të lëkurës dhe ndonjëherë bakteret. Kjo bllokim krijon puçrra të kuqe, të fryra apo me qelb – të njohura ndryshe si akne.

    Pse shpërthejnë aknet në adoleshencë?

    Arsyeja kryesore ka të bëjë me ndryshimet hormonale. Gjatë pubertetit, trupi fillon të prodhojë më shumë hormone – veçanërisht androgjene – të cilat stimulojnë gjëndrat dhjamore për të prodhuar më shumë yndyrë. Kjo yndyrë e tepërt bllokon poret dhe krijon terren të favorshëm për shumimin e baktereve si Propionibacterium acnes, që ndihmon në formimin e akneve.

    Ky proces ndodh si tek djemtë ashtu edhe tek vajzat, por shpesh djemtë përjetojnë forma më të rënda të akneve për shkak të niveleve më të larta të androgjenit.

    Faktorët që i përkeqësojnë aknet

    Ndonëse hormonët janë shkaku kryesor, disa faktorë të tjerë mund të ndikojnë negativisht:

    • Stresi – Ndonëse nuk është shkaktari direkt, stresi mund të rrisë prodhimin e kortizolit, i cili ndikon në lëkurë dhe përkeqëson gjendjen e akneve.
    • Ushqimi i pashëndetshëm – Ushqimet e pasura me sheqer, yndyrna të ngopura dhe qumësht i përpunuar mund të ndikojnë në ekuilibrin hormonal dhe inflamacionin e lëkurës.
    • Përdorimi i produkteve kozmetike jo të përshtatshme – Disa produkte për fytyrën, kremra apo fondatina mund të bllokojnë poret dhe të shtojnë shfaqjen e puçrrave.
    • Larja e tepërt ose fërkimi i fytyrës – Në përpjekje për ta pastruar lëkurën, shumë të rinj e lajnë fytyrën shpesh apo përdorin produkte shumë agresive, gjë që mund ta irritojë më shumë lëkurën.

    A kanë lidhje gjenet me aknet?

    Po, edhe gjenet luajnë një rol të rëndësishëm. Nëse prindërit e tu kanë pasur akne gjatë adoleshencës, ka shumë gjasa që edhe ti të përballesh me të njëjtën gjendje. Gjenet ndikojnë në mënyrën se si lëkura prodhon yndyrë, si reagojnë poret dhe sa e ndjeshme është lëkura ndaj baktereve dhe inflamacionit.

    A janë aknet të përkohshme?

    Në shumicën e rasteve, po. Aknet që shfaqen në adoleshencë priren të zbehen me kalimin e kohës, sidomos pas moshës 20-25 vjeç. Megjithatë, për disa persona, veçanërisht nëse nuk trajtohen siç duhet, ato mund të vazhdojnë edhe në moshë madhore ose të lënë shenja në lëkurë.

    Si mund të parandalohet apo kontrollohet shfaqja e akneve?

    • Pastrimi i butë i lëkurës dy herë në ditë me një pastrues të lehtë.
    • Përdorimi i produkteve jo-komedogjene (që nuk bllokojnë poret).
    • Shmangia e prekjes së fytyrës me duar të papastra.
    • Mbajtja e flokëve të pastër, sidomos nëse janë të yndyrshëm dhe bien në fytyrë.
    • Ushqyerja e shëndetshme, duke konsumuar më shumë fruta, perime dhe ujë.
    • Konsultimi me dermatolog, sidomos nëse aknet janë të përhapura ose të dhimbshme.

    Në disa raste, mjeku mund të përshkruajë trajtime më të forta si kremra me përbërës aktivë (p.sh. acid salicilik, benzoil peroksid), antibiotikë lokalë apo oralë, apo edhe terapi hormonale për vajzat.

    Mitet më të zakonshme rreth akneve

    • “Aknet dalin nga mungesa e pastërtisë” – Jo plotësisht e vërtetë. Edhe njerëzit që kujdesen për lëkurën mund të kenë akne, sepse faktorët kryesorë janë hormonalë.
    • “Duke i shtrydhur puçrrat, shërohen më shpejt” – E kundërta ndodh. Shtrydhja mund të përhapë bakteret më tej dhe të lërë shenja të përhershme.
    • “Vetëm adoleshentët i kanë aknet” – Aknet mund të shfaqen në çdo moshë, edhe pse më të zakonshme janë gjatë pubertetit.

    Pranimi dhe kujdesi ndaj vetes

    Edhe pse mund të ndihesh i/e pasigurt për shkak të akneve, është mirë të dish se janë të zakonshme dhe nuk përcaktojnë vlerën tënde si person. Me pak durim dhe kujdes të vazhdueshëm, lëkura mund të përmirësohet ndjeshëm. Mos ngurro të kërkosh ndihmë profesionale nëse ndihesh i frustruar – sepse aknet nuk janë thjesht një problem estetik, por mund të ndikojnë edhe në shëndetin mendor.

  • Pse na kruhet lëkura?

    A të ka ndodhur ndonjëherë që të fillosh të kruhesh papritur, pa ndonjë arsye të dukshme? Ose ndoshta pas dushit, pas ekspozimit në diell, apo thjesht gjatë gjumit, të ndjesh një kruarje të bezdisshme në lëkurë? Kjo ndjesi, edhe pse shpesh e padëmshme, mund të na bezdisë dhe të ndikojë në përditshmërinë tonë. Por pse na kruhet lëkura? Le të zbulojmë më shumë rreth këtij fenomeni të zakonshëm, por të nënvlerësuar.

    Çfarë është kruarja?

    Kruarja, ose siç quhet ndryshe në mjekësi pruritus, është një ndjesi që na shtyn të gërvishtim lëkurën. Është një sinjal që truri merr përmes sistemit nervor, si përgjigje ndaj një stimuli të jashtëm apo të brendshëm. Ashtu si dhimbja, kruarja është një mekanizëm mbrojtës që na sinjalizon se diçka nuk shkon me trupin tonë, edhe nëse ndonjëherë shkaku është fare i padëmshëm.

    Arsyet më të zakonshme pse kruhemi

    1. Thatësia e lëkurës

    Një nga shkaqet më të zakonshme është lëkura e thatë, sidomos gjatë dimrit apo pas ekspozimit të gjatë në ujë të nxehtë. Kur lëkura humbet lagështinë natyrale, ajo bëhet më e ndjeshme dhe fillon të kruhet. Kjo ndodh shpesh te njerëzit që nuk përdorin krem hidratues apo që qëndrojnë gjatë në ambiente me ajër të kondicionuar ose me ngrohje.

    2. Alergji dhe irritime

    Shumë njerëz përjetojnë kruarje për shkak të alergjive, qoftë nga ushqimi, pluhuri, poleni, parfumet apo detergjentët. Lëkura reagon duke prodhuar histaminë, një substancë që shkakton ndjesinë e kruarjes. Edhe rrobat sintetike ose materiali i veshjeve mund të shkaktojë kruarje tek ata që kanë lëkurë të ndjeshme.

    3. Pickimet e insekteve

    Të gjithëve na ka ndodhur që pas një pickimi nga mushkonja të fillojë një kruarje e fortë. Kjo ndodh sepse trupi reagon ndaj substancës që insekti lëshon në lëkurë. Kjo substancë nxit një reagim inflamator dhe si pasojë, kruarje.

    4. Sëmundje të lëkurës

    Shumë sëmundje dermatologjike shoqërohen me kruarje. Psoriaza, ekzema (dermatiti atopik), urtikaria apo myku i lëkurës janë ndër shkaqet më të zakonshme. Këto gjendje zakonisht kërkojnë trajtim mjekësor për të kontrolluar simptomat.

    5. Stresi dhe faktorë psikologjikë

    Po, edhe stresi emocional mund të ndikojë në ndjesinë e kruarjes. Kur jemi të stresuar apo të ankthshëm, trupi mund të reagojë në mënyra të ndryshme, përfshirë ndjesi në lëkurë si djegie ose kruarje. Në raste të tilla, shpesh kruarja nuk ka shkak fizik, por është pasojë e gjendjes mendore.

    6. Reagime ndaj barnave

    Disa ilaçe, veçanërisht antibiotikët, barnat për presionin e gjakut ose ato kundër kolesterolit, mund të kenë si efekt anësor kruarjen e lëkurës. Kjo ndodh për shkak të ndryshimeve që këto medikamente shkaktojnë në trup, ose për shkak të një reaksioni alergjik ndaj tyre.

    Si funksionon ndjesia e kruarjes në tru?

    Kur lëkura irritohet nga ndonjë prej faktorëve të sipërpërmendur, fibrat nervore dërgojnë një sinjal në palcën kurrizore dhe pastaj në tru. Truri e interpreton këtë sinjal si kruarje dhe aktivizon refleksin për të gërvishtur. Gërvishtja mund të japë një ndjesi lehtësimi të përkohshme, por në shumë raste e përkeqëson situatën duke dëmtuar më tej lëkurën.

    Kur kruarja bëhet shqetësuese?

    Kruarja e rastësishme është normale, por nëse:

    • zgjat më shumë se dy javë,
    • është shumë intensive dhe pengon gjumin,
    • shoqërohet me skuqje, flluska apo plagë,
    • përhapet në gjithë trupin pa ndonjë shkak të dukshëm,

    atëherë është mirë të konsultoheni me një mjek dermatolog. Kjo mund të jetë shenjë e një problemi më të thellë shëndetësor, madje në raste të rralla edhe i ndonjë sëmundjeje sistemike si problemet me mëlçinë, veshkat apo tiroiden.

    Si ta parandalojmë kruarjen?

    • Përdorni kremra hidratues pas dushit për të ruajtur lagështinë e lëkurës.
    • Shmangni ujërat shumë të nxehta dhe sapunët me përbërës agresivë.
    • Vishni rroba prej pambuku dhe shmangni materialet sintetike.
    • Pini mjaftueshëm ujë gjatë ditës për të hidratuar trupin nga brenda.
    • Mbani ambientin të lagështuar nëse jetoni në zona me klimë të thatë.
    • Nëse keni alergji të njohura, shmangni kontaktin me shkaktarët.

    …

    Kruarja e lëkurës është një ndjesi e zakonshme që ndonjëherë na duket fare e parëndësishme, por që në raste të tjera mund të jetë tregues i një gjendjeje shëndetësore që kërkon vëmendje. Duke kuptuar arsyet që qëndrojnë pas saj dhe duke kujdesur më shumë për lëkurën tonë, mund ta parandalojmë ose zbusim këtë ndjesi bezdisëse. Lëkura është organi ynë më i madh dhe meriton kujdesin tonë të përditshëm – sepse shëndeti fillon pikërisht nga jashtë!

  • Pse na bie imuniteti në dimër?

    Pse na bie imuniteti në dimër?

    Dimri është sezoni i batanijeve, çajrave të ngrohtë dhe ditëve të shkurtra, por gjithashtu është edhe koha kur shumica prej nesh ndihen më të lodhur, më të ftohur dhe më të prekshëm ndaj sëmundjeve. E kemi vënë re të gjithë se me ardhjen e të ftohtit, rritet edhe frekuenca e ftohjeve, gripit dhe infeksioneve të tjera. Por pse ndodh kjo? Pse na bie imuniteti në dimër? Kjo pyetje ka ngjallur gjithmonë kuriozitet dhe në këtë artikull do të japim disa shpjegime të thjeshta e të kuptueshme për këtë fenomen.

    Ndikimi i temperaturave të ulëta në organizëm

    Kur temperaturat bien ndjeshëm, trupi ynë duhet të punojë më shumë për të ruajtur ngrohtësinë e brendshme. Ky proces energjie shtesë mund të ndikojë në funksionimin optimal të sistemit imunitar. Gjithashtu, ajri i ftohtë mund të thajë membranat e hundës dhe fytit, duke i bërë ato më të prekshme ndaj viruseve që përhapen me anë të pikëzave në ajër.

    Në të njëjtën kohë, në dimër ne kalojmë më shumë kohë në ambiente të mbyllura, shpesh me ventilim të dobët. Kjo nxit përhapjen më të lehtë të mikrobeve nga një person tek tjetri, çka rrit rrezikun për infeksione.

    Mungesa e vitaminës D

    Një nga arsyet më të rëndësishme përse na bie imuniteti në dimër është mungesa e vitaminës D. Në stinët e ftohta, ekspozimi ndaj diellit është i kufizuar, për shkak të ditëve më të shkurtra dhe faktit që visheni më trashë. Vitamina D, e njohur si “vitamina e diellit”, është thelbësore për forcimin e sistemit tonë imunitar. Mungesa e saj është lidhur me rritjen e ndjeshmërisë ndaj infeksioneve virale, përfshirë gripin dhe ftohjet.

    Ndryshimet hormonale dhe cikli cirkadian

    Me pak dritë dielli, trupi ynë prodhon më pak serotoninë – hormoni i humorit të mirë – dhe më shumë melatoninë – hormoni që nxit gjumin. Këto ndryshime mund të ndikojnë në humor, energji dhe madje edhe në motivimin për të mbajtur zakone të shëndetshme. Rënia e energjisë dhe dëshira për të qëndruar në shtëpi mund të sjellin edhe ulje të aktivitetit fizik, i cili është një faktor kyç për mbështetjen e imunitetit.

    Dieta më e varfër në lëndë ushqyese

    Në dimër, ne priremi të konsumojmë më shumë ushqime të rënda, të yndyrshme dhe me më pak fruta e perime të freskëta. Një dietë e varfër në vitamina, minerale dhe antioksidantë e dobëson sistemin tonë mbrojtës natyror. Vitamina C, zinku, hekuri dhe vitamina A janë të gjitha të rëndësishme për ruajtjen e një imuniteti të fortë, dhe mungesa e tyre ndikon drejtpërdrejt në aftësinë e trupit për të luftuar infeksionet.

    Rritja e stresit dhe gjumit të pakët

    Edhe pse dimri shpesh lidhet me kohën për pushim, shumë njerëz përjetojnë rritje të stresit gjatë kësaj periudhe për shkak të ngarkesës së festave, shqetësimeve financiare apo vetmisë. Stresi kronik ul ndjeshëm mbrojtjen imunitare. Gjithashtu, ndryshimet në oraret e gjumit apo cilësia e dobët e tij gjatë netëve të gjata dimërore kontribuojnë në një trup më të lodhur dhe më të ekspozuar ndaj sëmundjeve.

    Prania më e madhe e viruseve

    Viruse të caktuara, si virusi i gripit, përhapen më mirë në kushte të ftohta dhe të thata. Dimri ofron mjedisin ideal për përhapjen e tyre. Kombinimi i temperaturave të ulëta, ajrit të thatë dhe ambientit të mbyllur krijon një “stuhi perfekte” për përhapjen e sëmundjeve infektive.

    Çfarë mund të bëjmë për të ruajtur imunitetin në dimër?

    Edhe pse imuniteti ynë ka tendencë të bjerë në dimër, kjo nuk do të thotë se nuk mund ta forcojmë atë. Ja disa këshilla praktike që mund të ndihmojnë:

    • Përdorni çdo mundësi për të marrë diell: edhe në ditët me pak diell, dilni jashtë për disa minuta në ditë.
    • Konsumoni fruta dhe perime të freskëta: agrumet, brokoli, spinaqi dhe karotat janë aleatë të mirë të imunitetit.
    • Shtoni aktivitetin fizik: ecja, yoga apo ushtrimet e lehta ndihmojnë në qarkullimin e gjakut dhe stimulimin e imunitetit.
    • Kujdesuni për gjumin: mundohuni të flini mjaftueshëm çdo natë, në një orar të rregullt.
    • Menaxhoni stresin: meditimi, leximi, ose thjesht ndarja e kohës me njerëzit e dashur ndihmojnë shumë.
    • Konsideroni suplementet: nëse keni mungesë të vitaminës D apo zinkut, konsultohuni me një mjek për marrjen e suplementeve.

    …

    Rënia e imunitetit në dimër nuk është thjesht një rastësi, por pasojë e një sërë faktorësh të lidhur me mënyrën si ndryshon trupi ynë gjatë këtij sezoni. Duke kuptuar arsyet pse kjo ndodh, mund të marrim masa të thjeshta por efektive për të qëndruar të shëndetshëm edhe kur temperaturat bien. Imuniteti është aleati ynë më i fortë – dhe në dimër, ai ka nevojë për më shumë përkujdesje se zakonisht.

  • Pse qeshim kur gudulisemi?

    Nëse ndonjëherë ke menduar pse fillojmë të qeshim menjëherë sapo dikush na gudulis, nuk je vetëm. Kjo është një pyetje që shumë njerëz ia bëjnë vetes, veçanërisht kur nuk mund ta ndalojnë të qeshurën edhe kur e dinë se po gudulisen me qëllim. Fenomeni i të qeshurit gjatë gudulisjes nuk është thjesht një reagim i rastësishëm, por një kombinim i ndërlikuar i faktorëve biologjikë, psikologjikë dhe socialë që bashkëpunojnë në mënyrë të habitshme.

    Çfarë është gudulisja?

    Gudulisja është një ndjesi fizike që krijohet kur lëkura stimulohet në mënyrë të lehtë dhe të përsëritur, zakonisht në zona të ndjeshme si pjesa e brinjëve, qafa, këmbët ose poshtë sqetullave. Kjo ndjesi mund të jetë aq e fortë sa të na bëjë të qeshim, të rrëqethemi ose të përpiqemi të largohemi nga stimuli. Gudulisja zakonisht ndahet në dy lloje: gudulisje e lehtë (knismesis) dhe gudulisje e thellë (gargalesis). E para është më shumë si kruarje, kurse e dyta është ajo që na bën të shpërthejmë në të qeshura.

    Pse reagojmë me të qeshur?

    Kur dikush na gudulis, truri e përjeton këtë ndjesi si një sinjal të papritur që aktivizon disa pjesë të sistemit nervor. Përgjigja e menjëhershme është qeshja – por jo thjesht si reagim ndaj kënaqësisë. Të qeshurit gjatë gudulisjes është një refleks mbrojtës që vjen nga ndërveprimi mes trurit të mesëm dhe qendrave të tjera të trurit që janë të lidhura me emocionet dhe lëvizjet.

    Studiuesit kanë vënë re se gjatë gudulisjes, aktivizohet një pjesë e trurit e quajtur hipotalamusi, e cila lidhet me luftën apo ikjen – një sistem që na ndihmon të mbijetojmë. Pra, trupi jonë e percepton gudulisjen si një formë të ndërhyrjes në zonat e ndjeshme dhe e shoqëron atë me një të qeshur automatike, që ndonjëherë nuk ka asnjë lidhje me humorin.

    Pse nuk mund ta gudulisim veten?

    Një nga misteret më interesante rreth gudulisjes është fakti që nuk mund ta bëjmë vetë. Edhe nëse e dimë saktësisht se ku jemi më të ndjeshëm dhe e provojmë, nuk ndodh i njëjti reagim. Arsyeja qëndron te mënyra se si truri ynë parashikon lëvizjet tona. Kur vetë e lëviz dorën për të gudulisur veten, truri e di saktësisht se çfarë do të ndodhë dhe “filtron” ndjesinë para se të arrijë në nivelin e “alarmit”.

    Pra, truri jonë është shumë i zgjuar për t’u mashtruar nga vetja. Ai e kupton se stimujt po vijnë nga vetë ne dhe nuk i trajton si të rrezikshëm apo të paparashikueshëm. Ndërsa kur dikush tjetër na gudulis papritur, befasia dhe mungesa e kontrollit janë ato që nxisin të qeshurën.

    Një formë komunikimi social?

    Shumë studiues besojnë se gudulisja dhe e qeshura që vjen prej saj kanë një funksion social. Kjo është e dukshme sidomos te fëmijët që shpesh lozin duke u gudulisur me njëri-tjetrin. Të qeshurat që shfaqen gjatë këtyre momenteve shërbejnë për të krijuar lidhje, për të ndërtuar besim dhe për të zhvilluar marrëdhënie. Është një mënyrë natyrale për të komunikuar në mënyrë joverbale dhe për të ndarë emocione pozitive.

    Gudulisja në këtë mënyrë ndihmon edhe në ndërtimin e marrëdhënieve mes prindërve dhe fëmijëve. Lojërat me gudulisje i ndihmojnë fëmijët të mësojnë kufijtë truporë, të ndërtojnë ndjenjën e sigurisë dhe të shprehin gëzim në mënyrë të natyrshme.

    Një mekanizëm evolutiv mbrojtës?

    Një teori interesante thotë se zonat më të ndjeshme ndaj gudulisjes janë pikërisht ato pjesë të trupit që janë më të pambrojtura në rast sulmi. Zona si barku, qafa dhe brinjët janë jetike dhe trupi ynë është ndërtuar në mënyrë që të reagojë shpejt ndaj çdo prekjeje aty. Kështu, gudulisja ndoshta ka evoluar si një mënyrë për të na mbajtur vigjilentë ndaj prekjes së papritur në pjesët më të rrezikuara të trupit.

    E qeshura që shfaqet si pasojë është një mënyrë e trurit për të neutralizuar stresin që vjen nga kjo ndjesi “kërcënuese” dhe për ta kthyer atë në një përjetim pozitiv dhe social.

    Si ndikon personaliteti dhe gjendja emocionale?

    Jo të gjithë reagojnë njësoj ndaj gudulisjes. Disa janë shumë të ndjeshëm, të tjerë pothuajse nuk reagojnë fare. Kjo mund të lidhet me faktorë psikologjikë si ndrojtja, ndjeshmëria personale ose marrëdhënia me personin që po gudulis. Për shembull, nëse ndihesh në siklet apo nuk ke besim te personi që po të gudulis, trupi mund ta interpretojë këtë si një formë tensioni dhe të mos reagojë me të qeshura.

    Gjendja emocionale gjithashtu ka ndikim. Nëse je i stresuar, nervoz apo i shqetësuar, mund të mos jesh aq i ndjeshëm ndaj gudulisjes sa në një moment kur ndihesh i qetë dhe i lumtur.

    …

    Të qeshurit gjatë gudulisjes nuk është një rastësi. Është një përgjigje komplekse që përfshin trurin, trupin dhe emocionet tona. Gudulisja aktivizon pjesë të trurit që lidhen me mbrojtjen, por gjithashtu shërben edhe si një urë komunikimi mes njerëzve. Ajo na kujton se, edhe pse duket si një lojë e thjeshtë, pas saj fshihen mekanizma të mrekullueshëm të trupit dhe mendjes.

    Në fund të ditës, ajo e qeshura spontane që na shpërthen kur dikush na gudulis, është një reflektim i natyrës sonë njerëzore – e ndjeshme, sociale dhe gjithmonë në kërkim të lidhjes dhe gëzimit.

  • Pse disa njerëz flenë më pak?

    Pse disa njerëz flenë më pak?

    A të ka ndodhur ndonjëherë të çohesh në mëngjes i lodhur, ndërsa një mik i yti që ka fjetur vetëm 4 ose 5 orë është plot energji? Apo ke dëgjuar për njerëz që flenë shumë pak, por megjithatë arrijnë të funksionojnë në maksimum gjatë ditës? Kjo pyetje ngre shumë kuriozitet: pse disa njerëz flenë më pak se të tjerët dhe si arrijnë të përballojnë ditën pa problem?

    Ky fenomen nuk është aq i rrallë sa mendojmë. Në këtë artikull të blogut shqiptar “WHY”, do të zbulojmë disa nga arsyet kryesore pse disa individë kanë nevojë për më pak gjumë dhe si ndikon kjo në shëndetin e tyre.

    Gjenetika: Truri i “superfjetësve” natyrorë

    Një nga arsyet më interesante pse disa flenë më pak lidhet me gjenetikën. Shkencëtarët kanë zbuluar se disa njerëz kanë mutacione të rralla në disa gjene (si për shembull geni DEC2) që u mundësojnë të flenë vetëm 4-6 orë në natë dhe të ndihen të çlodhur. Këta individë quhen “short sleepers” ose “superfjetës natyrorë” dhe përbëjnë vetëm një përqindje shumë të vogël të popullsisë.

    Këta njerëz nuk janë duke “sacrificuar” gjumin, por thjesht trupi i tyre nuk ka nevojë për më shumë. Ata kalojnë më shpejt në fazat më të thella të gjumit dhe rikuperojnë më shpejt energjinë. Pra, nëse dikush flen vetëm 5 orë dhe ndihet shumë mirë, mund të jetë për shkak të një predispozite gjenetike.

    Stili i jetës dhe stresi

    Një tjetër faktor që ndikon në gjatësinë e gjumit është stili i jetës. Disa njerëz që janë shumë aktivë, të zënë me punë apo pasione personale, shpesh i reduktojnë orët e gjumit për të “fituar” më shumë kohë gjatë ditës. Edhe pse trupi ka nevojë për më shumë pushim, ata arrijnë të funksionojnë duke u mësuar me pak gjumë – por kjo nuk do të thotë se është e shëndetshme.

    Stresi gjithashtu luan një rol të madh. Kur je i shqetësuar apo i ngarkuar emocionalisht, truri qëndron aktiv edhe në orët e natës. Ka njerëz që flenë pak jo sepse nuk duan, por sepse thjesht nuk munden. Megjithatë, gjumi i pakët për shkak të stresit mund të çojë në pasoja afatgjata si lodhje kronike, probleme me kujtesën dhe imunitetin.

    Kafeina dhe teknologjia

    Nuk mund të lëmë pa përmendur ndikimin e zakoneve të përditshme. Konsumimi i kafesë, çajit të zi apo pijeve energjike në orët e vona ndikon në cilësinë e gjumit. Kafeina qëndron në trup për orë të tëra, dhe shpesh bëhet shkak që njerëzit të flenë vonë ose të mos kenë një gjumë të thellë.

    Po ashtu, përdorimi i pajisjeve teknologjike para gjumit – si telefoni, kompjuteri apo televizioni – ndikon në prodhimin e melatoninës, hormonit që rregullon ciklin e gjumit. Kur truri ekspozohet ndaj dritës blu, ai mendon se është ende ditë dhe vonon fillimin e gjumit. Kjo ndikon që shumë njerëz të flenë më pak, pa e kuptuar se teknologjia është fajtore.

    Orari biologjik (cikli cirkadian)

    Secili prej nesh ka një “orë të brendshme” që rregullon kur ndjehemi të lodhur apo energjikë. Kjo orë quhet cikli cirkadian. Disa individë janë natyrshëm “bufë nate” – ndihen më aktivë në mbrëmje dhe flenë më vonë. Të tjerë janë “laraska mëngjesi” – zgjohen herët dhe flenë herët. Për ata që janë aktivë natën, shpesh ndodh që të flenë më pak pasi rutina e përditshme e jetës (puna, shkolla) i detyron të zgjohen herët.

    Ky ndryshim nuk është zgjedhje, por një karakteristikë biologjike. Nëse nuk e përshtatin mirë orarin me këtë ritëm, mund të kenë gjumë të pakët, por jo cilësor.

    A është e dëmshme të flesh pak?

    Kjo është pyetja më e rëndësishme. Nëse nuk je një “short sleeper” natyral, atëherë gjumi i pakët mund të jetë i dëmshëm. Studime të shumta kanë treguar se mungesa e gjumit lidhet me:

    • Rënie të përqendrimit dhe kujtesës
    • Probleme me shëndetin e zemrës
    • Rritje të rrezikut për diabet dhe obezitet
    • Ulje të sistemit imunitar
    • Rritje të ankthit dhe depresionit

    Trupi ka nevojë për rreth 7-9 orë gjumë në natë për të funksionuar siç duhet. Nëse flini më pak dhe ndiheni të lodhur, kjo është një shenjë që trupi po kërkon më shumë pushim.

    Si ta kuptoj nëse jam nga ata që flenë pak natyrshëm?

    Nëse zgjohesh natyrshëm pa alarm pas 4-6 orësh gjumë dhe ndihesh energjik çdo ditë, pa pasur nevojë për kafe ose pushime gjatë ditës, ka gjasa që të jesh një “short sleeper”. Por kjo është shumë e rrallë dhe zakonisht konfirmohet vetëm përmes analizave gjenetike.

    Nëse përkundrazi, ndihesh i lodhur, harroje idenë se mund të funksionosh me pak gjumë. Më mirë vendos prioritet gjumin dhe shëndetin tënd.

    …

    Pyetja “pse disa njerëz flenë më pak” ka përgjigje të shumta, që lidhen me gjenetikën, stilin e jetës, stresin, teknologjinë dhe ciklin biologjik. Edhe pse disa janë me fat dhe mund të funksionojnë me më pak orë gjumë, për shumicën prej nesh, pushimi i mjaftueshëm është thelbësor për një trup dhe mendje të shëndetshme.

    Në fund të ditës, gjumi nuk është humbje kohe – por investim në mirëqenien tonë.

  • Pse na bie flokët?

    Pse na bie flokët?

    Të gjithëve na ka ndodhur të shohim qime flokësh në jastëk, në dush apo kur i krehim. Dhe shpesh lind pyetja: “Pse na bie flokët?” A është diçka normale apo duhet të shqetësohemi? Humbja e flokëve është një fenomen që prek shumë njerëz, si meshkuj ashtu edhe femra, dhe shkaqet e saj janë të ndryshme — nga faktorë të përkohshëm deri te problemet më serioze shëndetësore.

    Në këtë artikull, do të zbulojmë arsyet më të zakonshme pse na bien flokët, si mund ta kuptojmë nëse është diçka e përkohshme apo alarmante dhe çfarë mund të bëjmë për ta parandaluar ose ngadalësuar këtë proces.

    Humbja natyrale e flokëve

    Para së gjithash, duhet ta dimë që rënia e një sasie të caktuar flokësh çdo ditë është plotësisht normale. Në kushte normale, një person humb mesatarisht 50 deri në 100 fije flokësh në ditë, si pjesë e ciklit natyror të flokëve. Flokët kalojnë në faza: rritje, pushim dhe rënie. Pas kësaj, një qime e re nis të rritet në vendin e asaj që ra. Ky është procesi që siguron rigjenerimin e flokëve gjatë gjithë jetës.

    Por kur vërejmë që flokët po bien më shumë se zakonisht, me tufë ose po hollohen në zona të caktuara të kokës, atëherë ndoshta kemi të bëjmë me një problem që kërkon vëmendje.

    Shkaqet më të zakonshme pse na bie flokët

    1. Stresi fizik dhe emocional

    Një ndër shkaqet më të zakonshme të rënies së flokëve është stresi, qoftë ai fizik (si pas një sëmundjeje, operacioni apo lindjeje) apo emocional (si pas humbjes së një të afërmi apo problemeve personale). Këto gjendje mund të shkaktojnë një formë të përkohshme të humbjes së flokëve të quajtur telogjen effluvium, ku qimet hyjnë më shpejt në fazën e pushimit dhe bien masivisht pas disa javësh.

    2. Mungesa e ushqyesve

    Dieta është thelbësore për shëndetin e flokëve. Mungesa e hekurit, zinkut, biotinës, proteinave dhe vitaminave të grupit B ndikon drejtpërdrejt në rritjen dhe forcën e flokëve. Një dietë e varfër ushqimor ose dieta ekstreme për humbje peshe mund të çojë në dobësim të flokëve dhe rënie të tyre.

    3. Ndryshimet hormonale

    Hormonet luajnë rol kyç në ciklin e flokëve. Gratë shpesh përjetojnë rënie flokësh pas lindjes, gjatë menopauzës apo si pasojë e problemeve me tiroiden. Testosteroni dhe derivatet e tij, sidomos DHT (dihidrotestosteroni), janë përgjegjës për humbjen e flokëve te meshkujt, duke çuar në atë që njihet si alopecia androgenike (rënia e flokëve nga trashëgimia).

    4. Faktorët gjenetikë

    Nëse një apo të dy prindërit tuaj kanë pasur rënie flokësh të theksuar, ka gjasa të larta që edhe ju të përballeni me këtë fenomen. Trashëgimia është një faktor i padiskutueshëm, sidomos te meshkujt, ku modeli i rënies shpesh fillon nga zona e ballit ose maja e kokës.

    5. Sëmundjet dhe trajtimet mjekësore

    Disa sëmundje autoimune si alopecia areata (ku sistemi imunitar sulmon folikulat e flokëve), lupusi, si dhe sëmundjet e tiroides, mund të shkaktojnë rënie të madhe të flokëve. Gjithashtu, kimioterapia, rrezatimi dhe disa ilaçe (si ato për presionin e gjakut, depresionin apo artritin) ndikojnë drejtpërdrejt në ciklin e flokëve.

    6. Kujdesi i gabuar ndaj flokëve

    Ngjyrosja e shpeshtë, përdorimi i tharëseve dhe hekurave të nxehtë, lidhja e flokëve shumë fort dhe produktet kimike agresive mund të dëmtojnë rrënjën e flokëve dhe të çojnë në rënie të tyre. Trajtimet agresive i bëjnë flokët më të dobët dhe më të prirë për të rënë.

    Si ta dallojmë rënien normale nga ajo shqetësuese?

    Nëse vini re që:

    • Flokët po hollohen ndjeshëm në një zonë të caktuar.
    • Po humbni flokë me tufë.
    • Keni ndryshime të lëkurës së kokës (skuqje, kruarje, njolla të zbrazëta).
    • Ka persona të tjerë në familje me rënie të flokëve.

    Atëherë është mirë të konsultoheni me një dermatolog ose mjek për të zbuluar shkakun dhe për të ndërhyrë në kohë.

    Çfarë mund të bëjmë për të parandaluar ose ndaluar rënien e flokëve?

    • Kujdesuni për ushqimin – konsumoni proteina, perime, fruta dhe yndyrna të shëndetshme.
    • Reduktoni stresin – meditimi, aktiviteti fizik dhe gjumi cilësor ndihmojnë.
    • Shmangni trajtimet e rënda kimike – kufizoni ngjyrat dhe nxehtësinë ekstreme.
    • Mos i lidhni flokët shumë fort – kjo mund të shkaktojë tension dhe të dëmtojë rrënjët.
    • Përdorni shampo dhe produkte të përshtatshme për llojin e flokëve dhe lëkurës së kokës.
    • Konsultohuni me mjek – nëse rënia është e tepruar, një kontroll hormonal apo analizë e gjakut mund të ndihmojë.

    …

    Rënia e flokëve është një proces që mund të jetë i zakonshëm, por edhe sinjal i një problemi më të thellë. Është e rëndësishme të kuptojmë trupin tonë dhe të jemi të vëmendshëm ndaj ndryshimeve që ndodhin. Duke e kuptuar pse na bie flokët dhe duke ndjekur hapa të thjeshtë për kujdes, mund të ruajmë më gjatë bukurinë dhe shëndetin e tyre.

  • Pse shtojmë peshë edhe kur hamë pak?

    Ka ndodhur që shumë njerëz, pavarësisht se përpiqen të hanë me kujdes ose konsumojnë sasi të vogla ushqimi, vazhdojnë të shohin rritje të peshës trupore. Është një situatë që krijon konfuzion, zhgënjim dhe shpesh pyetja që lind natyrshëm është: Pse shtojmë peshë edhe kur hamë pak? A është problemi te metabolizmi, ndoshta tek stili i jetesës, apo ndonjë gjendje shëndetësore që nuk jemi të vetëdijshëm?

    Ky artikull do të analizojë arsyet më të zakonshme që mund të çojnë në shtim në peshë, edhe në rastet kur konsumimi i ushqimit duket i kufizuar.

    Nuk është vetëm çfarë hash, por edhe si dhe kur e ha

    Shumë njerëz përqendrohen vetëm te sasia e ushqimit, por nuk i kushtojnë rëndësi kohës së ngrënies apo mënyrës se si e konsumojnë. Ngrënia e vakteve vonë në mbrëmje, konsumimi i ushqimeve të përpunuara ose të pasura me sheqerna të fshehura mund të ndikojnë drejtpërdrejt në shtimin e peshës, edhe nëse ushqimi është “i vogël”.

    Për shembull, një gotë lëng portokalli i ambalazhuar, që duket i pafajshëm, mund të përmbajë mbi 100 kalori dhe shumë gramë sheqer, që trupi i ruan si yndyrë. Pra, edhe ushqimet “e pakta” mund të jenë shumë kalorike, nëse nuk jemi të vëmendshëm.

    Metabolizmi i ngadaltë

    Një nga arsyet kryesore pse disa njerëz shtojnë peshë edhe kur hanë pak është metabolizmi i ngadaltë. Metabolizmi është procesi me të cilin trupi djeg kaloritë për të prodhuar energji. Kur metabolizmi është i ngadaltë, trupi nuk arrin të djegë mjaftueshëm kalori, kështu që edhe një sasi normale apo e vogël ushqimi mund të rezultojë në shtim në peshë.

    Metabolizmi ndikohet nga faktorë të ndryshëm si:

    • Mosha (pas moshës 30-35 fillon të ngadalësohet)
    • Gjinia (në përgjithësi meshkujt kanë metabolizëm më të shpejtë)
    • Masa muskulare (më shumë muskuj = më shumë djegie kalorish)
    • Gjenetika

    Aktiviteti fizik i pamjaftueshëm

    Nëse kaloritë që marrim, qoftë edhe pak, nuk shpenzohen me aktivitet fizik, trupi i ruan si yndyrë. Shumë persona mendojnë se vetëm fakti që hanë pak është i mjaftueshëm për të mos shtuar peshë, por mungesa e lëvizjes është një faktor vendimtar.

    Edhe një stil jete “ulës” – si puna në zyrë, qëndrimi i gjatë në makinë apo përpara televizorit – ndikon që trupi të konsumojë më pak energji, duke e çuar drejt grumbullimit të yndyrnave.

    Ndikimi i hormoneve

    Hormonet luajnë një rol kyç në kontrollin e peshës. Disbalancat hormonale si:

    • Hipotiroidizmi (gjëndra tiroide që prodhon më pak hormone)
    • Sindroma e vezoreve policistike (PCOS)
    • Insulina dhe rezistenca ndaj saj
      mund të çojnë në shtim në peshë, edhe kur dieta është e rreptë.

    Në këto raste, shtimi i peshës nuk është rezultat i mungesës së vetëkontrollit, por i një procesi biologjik më të ndërlikuar.

    Gjumi i pamjaftueshëm dhe stresi

    Shumë njerëz nuk e lidhin mungesën e gjumit dhe nivelin e lartë të stresit me shtimin në peshë. Por këto dy elementë ndikojnë drejtpërdrejt te hormonet që rregullojnë urinë dhe ngopjen, si leptina dhe grelina.

    Kur nuk fle mjaftueshëm:

    • Trupi prodhon më shumë grelinë (hormoni që shton urinë)
    • Dhe më pak leptinë (hormoni që të jep ndjesinë e ngopjes)

    Ndërsa stresi rrit nivelin e kortizolit, një hormon që favorizon grumbullimin e yndyrës, sidomos në zonën e barkut.

    Ilaçet që ndikojnë në peshë

    Ka shumë ilaçe që mund të shkaktojnë shtim në peshë si efekt anësor, si:

    • Antidepresivët
    • Kortikosteroidët
    • Ilaçet për diabetin apo tensionin e lartë

    Nëse keni vënë re shtim në peshë pas fillimit të një medikamenti, mund të jetë e nevojshme të diskutoni me mjekun për alternativa.

    Trupi e ruan energjinë si “mbrojtje”

    Kur e privon trupin nga ushqimi (në mënyrë të vetëdijshme ose jo), ai futet në “modalitet mbijetese”. Në vend që të djegë kalori, trupi përpiqet t’i ruajë ato, pasi mendon se ndodhet në një situatë urie. Ky efekt është veçanërisht i shprehur kur njerëzit bëjnë dieta shumë të rrepta ose e lënë vaktin e mëngjesit.

    Mos e mat gjithmonë me lugë

    Të shtosh në peshë nuk ka të bëjë vetëm me sasinë që ha, por me një kombinim faktorësh që përfshijnë stilin e jetesës, shëndetin hormonal, gjumin, stresin dhe aktivitetin fizik. Nëse jeni të bindur që hani pak, por gjithsesi shtoni peshë, mund të jetë koha për të shqyrtuar më gjerësisht mënyrën se si ushqeheni, si flini, si lëvizni dhe çfarë ndodh në organizmin tuaj.

    Në fund të ditës, trupi është më kompleks se një numër kalorish – dhe ndonjëherë, përgjigjja për pyetjen “Pse shtojmë peshë edhe kur hamë pak?” qëndron përtej pjatës.