Pse

Blog

  • Pse na dhemb koka kur nuk pimë kafe?

    A ju ka ndodhur ndonjëherë që, sapo zgjoheni në mëngjes dhe harroni të pini kafenë e zakonshme, të ndjeni një dhimbje koke që nuk ju lë rehat? Ose, nëse për ndonjë arsye vendosni të bëni një “detoks” nga kafeina, trupi juaj reagon me një dhimbje koke që duket sikur nuk ka fund? Në këtë artikull, do të zbulojmë pse ndodh kjo gjë, çfarë ka të bëjë kafeja me sistemin tonë nervor, dhe si mund të lehtësojmë këtë dhimbje koke kur vendosim të mos konsumojmë kafe.

    Çfarë roli luan kafeina në trupin tonë?

    Kafeina është një substancë stimuluese që ndikon drejtpërdrejt në sistemin nervor qendror. Kur pimë kafe, ajo ndikon në mënyrën si truri ynë përpunon ndjenjën e lodhjes. Konkretisht, kafeina bllokon veprimin e një kimikati të quajtur adenozinë, i cili normalisht na bën të ndihemi të përgjumur ose të lodhur.

    Pra, kur ne konsumojmë kafe rregullisht, truri “mësohet” me këtë ndikim dhe fillon të krijojë një lloj balance të re që varet nga prania e kafeinës. Nëse papritmas ndalojmë marrjen e saj, kjo shkakton një “çarje” në këtë ekuilibër.

    Pse ndodh dhimbja e kokës kur nuk pimë kafe?

    Kur nuk konsumojmë kafe pasi jemi mësuar me të, ndodh ajo që quhet sindroma e tërheqjes nga kafeina. Një nga simptomat më të zakonshme të kësaj sindrome është pikërisht dhimbja e kokës.

    Shpjegimi është ky: kafeina bën që enët e gjakut në tru të ngushtohen (vasokonstriksion). Kur ndalojmë marrjen e saj, këto enë zgjerojnë papritur (vasodilatacion), duke shkaktuar një ndryshim të menjëhershëm në rrjedhjen e gjakut në tru. Ky ndryshim është një nga faktorët kryesorë që nxit dhimbjen e kokës.

    Sa shpesh ndodh kjo dhe kush është më i rrezikuar?

    Dhimbja e kokës nga mungesa e kafes ndodh më shpesh tek ata që konsumojnë kafe rregullisht, sidomos në sasi të mëdha (më shumë se 2 filxhanë në ditë). Por edhe ata që pijnë vetëm një kafe në ditë, nëse e konsumojnë rregullisht në të njëjtën orë, mund të ndjejnë efekte të tërheqjes nëse e anashkalojnë atë.

    Personat që janë më të ndjeshëm ndaj kafeinës apo që kanë nivele më të larta stresi mund të përjetojnë dhimbje më të forta koke në mungesë të saj.

    Sa zgjat kjo dhimbje koke?

    Zakonisht, dhimbja e kokës nga mungesa e kafeinës fillon brenda 12-24 orëve pasi nuk e keni konsumuar dhe mund të zgjasë deri në 2-3 ditë, në disa raste edhe më gjatë. Intensiteti ndryshon nga personi në person, por shpesh është një dhimbje konstante, e ngjashme me një presion në të dyja anët e kokës.

    A është kjo një varësi?

    Në një farë mënyre, po. Edhe pse kafeina nuk është një drogë e rrezikshme, ajo ka efekte të varësisë psikologjike dhe fizike. Trupi mësohet me të dhe e kërkon. Dhimbja e kokës është një ndër shenjat më të qarta që trupi po e “kërkon” substancën që mungon.

    Si të lehtësojmë dhimbjen e kokës kur ndalojmë kafen?

    Nëse po përpiqeni të ndaloni ose të reduktoni kafenë, ja disa këshilla që mund t’ju ndihmojnë të kaloni më lehtë dhimbjen e kokës:

    • Reduktoni gradualisht: Mos e ndaloni kafenë menjëherë. Ulni dozën pak nga pak për disa ditë.
    • Pini shumë ujë: Dehidratimi përkeqëson dhimbjen e kokës, ndaj hidratojeni mirë trupin.
    • Flini mjaftueshëm: Lodhja e përforcon dhimbjen, ndaj sigurohuni që të bëni një gjumë të mirë.
    • Shëtitni në ajër të pastër: Lëvizja fizike dhe ajri i pastër ndihmojnë në qarkullimin e gjakut dhe reduktojnë stresin.
    • Merrni paracetamol ose ibuprofen nëse dhimbja është e fortë, por vetëm si zgjidhje e përkohshme.

    A duhet të ndalojmë plotësisht kafenë?

    Jo domosdoshmërisht. Kafeja ka edhe përfitime shëndetësore nëse konsumohet me masë. Ajo mund të përmirësojë përqendrimin, të rrisë energjinë dhe madje të ndihmojë në parandalimin e disa sëmundjeve. Por, nëse ndjeni se jeni shumë të varur prej saj dhe dhimbja e kokës është një problem i shpeshtë kur nuk e pini, atëherë është e dobishme të rifitoni kontrollin ndaj konsumit tuaj.

    …

    Dhimbja e kokës kur nuk pimë kafe është një fenomen i zakonshëm që lidhet me mënyrën si trupi reagon ndaj mungesës së kafeinës. Megjithëse mund të jetë bezdisëse, ajo është e përkohshme dhe shënon një formë të varësisë nga ky stimulues i përditshëm. Kuptimi i këtij mekanizmi na ndihmon të bëjmë zgjedhje më të vetëdijshme për shëndetin tonë dhe të kuptojmë më mirë se si ndikojnë zakonet tona të përditshme në trupin dhe mendjen tonë.

  • Pse na zë gjumi pas një vakti të rëndë?

    Pse na zë gjumi pas një vakti të rëndë?

    A të ka ndodhur ndonjëherë të hash një drekë të bollshme dhe menjëherë më pas të ndjesh një lodhje të çuditshme që të detyron të shtrihesh, qoftë edhe për një sy gjumë? Nëse po, atëherë je në të njëjtën barkë me shumicën prej nesh. Kjo ndjesi përgjumjeje pas një vakti të rëndë është një përvojë e zakonshme, por shumë pak prej nesh e kuptojnë saktësisht pse ndodh.

    Në këtë artikull do të shpjegojmë pse na zë gjumi pas një vakti të rëndë, çfarë ndodh në trupin tonë, dhe si mund ta shmangim ose menaxhojmë këtë fenomen. Në mënyrë të thjeshtë, bisedore dhe informative, le të zbulojmë të vërtetën pas këtij misteri që na ka bërë shpesh të pyesim veten: “Çfarë më ndodhi që sapo hëngra, po më mbyllen sytë?”

    Çfarë ndodh në trupin tonë pas një vakti të bollshëm?

    Kur hamë një vakt të rëndë, sidomos nëse përmban shumë karbohidrate, yndyra dhe proteina, trupi ynë fillon një proces të ndërlikuar tretjeje që kërkon energji. Gjaku fillon të rrjedhë më shumë drejt sistemit tretës, për të ndihmuar në tretjen e ushqimit. Kjo do të thotë se truri merr më pak gjak dhe, për rrjedhojë, më pak oksigjen, çka shkakton ndjenjën e lodhjes dhe përgjumjes.

    Roli i insulinës dhe neurotransmetuesve

    Kur konsumojmë shumë ushqime që përmbajnë sheqerna apo karbohidrate, rritet niveli i glukozës në gjak. Për ta balancuar këtë nivel, pankreasi prodhon insulinë. Kjo hormon nuk ndikon vetëm në përthithjen e sheqerit, por gjithashtu ndihmon në futjen e disa aminoacideve në tru, veçanërisht triptofanit.

    Triptofani është i lidhur drejtpërdrejt me prodhimin e serotoninës dhe melatoninës – dy substanca që ndikojnë në humor dhe në ciklin e gjumit. Prandaj, pas një vakti të rëndë, rritja e serotoninës dhe melatoninës mund të na japë ndjesinë e relaksit dhe përgjumjes.

    Ushqimet që e përkeqësojnë përgjumjen pas vakteve

    Jo çdo ushqim ka të njëjtin efekt. Disa ushqime janë veçanërisht të njohura për të shkaktuar gjumë pas ngrënies, për shkak të përbërjes së tyre. Këtu janë disa prej tyre:

    • Mishi i kuq dhe mishi i shpendëve – përmbajnë proteina dhe triptofan që ndikojnë në ndjesinë e përgjumjes.
    • Orizi, makaronat dhe buka e bardhë – karbohidrate të rafinuara që rrisin glukozën në gjak.
    • Djathi dhe qumështi – përmbajnë triptofan dhe yndyra që ngadalësojnë tretjen.
    • Ëmbëlsirat dhe pijet me sheqer – japin një shpërthim të shpejtë energjie, por më pas ndodh një “rënje” që sjell lodhje.

    A është normale të të zërë gjumi pas ngrënies?

    Në shumicën e rasteve, po – është krejtësisht normale. Trupi po punon fort për të përpunuar ushqimin që ke konsumuar, dhe kjo kërkon energji. Përgjumja pas ngrënies është një mënyrë që trupi përdor për të të sinjalizuar të pushosh dhe të mos i kërkosh shumë energji në atë moment.

    Megjithatë, nëse kjo ndodh shumë shpesh ose ndjesia e lodhjes është ekstreme, mund të jetë sinjal për probleme të tjera si:

    • Rezistencë ndaj insulinës ose diabet i tipit 2
    • Apnea e gjumit
    • Probleme me tiroiden
    • Sindroma e lodhjes kronike

    Nëse përgjumja është aq e fortë sa ndikon në jetën e përditshme, ia vlen të konsultoheni me një mjek.

    Si ta shmangim përgjumjen pas ushqimit?

    Nëse dëshiron të shmangësh gjumin e papritur pas vakteve, këto këshilla mund të të ndihmojnë:

    • Ha vakte më të lehta dhe më të shpeshta, në vend të një vakti të rëndë dhe të rrallë.
    • Zgjidh karbohidrate komplekse si orizi integral, buka e zezë, apo perimet, në vend të atyre të rafinuara.
    • Shto më shumë perime dhe fibra, që ngadalësojnë përthithjen e sheqerit në gjak.
    • Shmang pijet me shumë sheqer dhe yndyrat e rënda gjatë drekës ose darkës.
    • Lëviz pak pas vakteve – një shëtitje e lehtë ndihmon tretjen dhe të mban zgjuar.
    • Pi ujë mjaftueshëm – dehidratimi mund të rrisë ndjesinë e lodhjes.

    Trupi flet, ti dëgjoje

    Përgjumja pas një vakti të bollshëm nuk është domosdoshmërisht diçka e keqe. Është një mënyrë natyrale e trupit për të ruajtur balancën e tij energjetike. Megjithatë, duke njohur mekanizmat pas këtij fenomeni dhe duke rregulluar stilin e të ngrënit, mund të shmangim ndjesinë e lodhjes që ndikon në përqendrimin dhe produktivitetin tonë gjatë ditës.

    Pra, herën tjetër që të zë gjumi pas një dreke me mish të pjekur, bukë të bardhë dhe një ëmbëlsirë të mirë – mos u habit. Trupi yt po punon më shumë seç mendon. Thjesht, mos i lër vakteve të të rrëmbejnë ditën.

  • Pse ushqimi i shpejtë është varesi ?

    Pse ushqimi i shpejtë është varesi ?

    Të gjithë kemi kaluar të paktën një moment kur kemi ndjerë një dëshirë të papërmbajtshme për një hamburger me djathë, patate të skuqura të kripura ose një picë të ngrohtë plot yndyrë. Dhe shpesh, edhe pse e dimë që nuk është opsioni më i shëndetshëm, nuk arrijmë t’i themi “jo”. Por, pse ndodh kjo? Pse ushqimi i shpejtë është kaq “i varur”? A është thjesht çështje shijeje, apo ka diçka më shumë që ndodh brenda trupit dhe trurit tonë?

    Le ta zbulojmë së bashku.

    Çfarë e bën ushqimin e shpejtë kaq tërheqës?

    Ushqimi i shpejtë është krijuar në mënyrë që të jetë i shijshëm, i kripur, i yndyrshëm dhe i ëmbël në të njëjtën kohë. Kjo kombinim i shijes së kripur me yndyrna dhe ndonjëherë edhe sheqer, ngacmon receptorët e shijes në mënyrë shumë intensive. Truri ynë e percepton këtë si një “shpërblim”, duke lëshuar dopaminë – një kimikat që na bën të ndihemi mirë dhe të kemi kënaqësi.

    Kjo do të thotë se sa herë që hamë ushqim të tillë, truri ynë mëson se ai na bën të ndihemi mirë dhe na shtyn që të kërkojmë më shumë. Dhe kështu nis cikli i varësisë.

    Roli i dopaminës: “lëngu magjik” i trurit

    Dopamina është një neurotransmetues që ndërlidhet me kënaqësinë dhe motivimin. Ushqimi i shpejtë stimulon lirimin e dopaminës në nivele të larta, njësoj si droga ose alkooli. Edhe pse efekti nuk është aq ekstrem sa substancat narkotike, mekanizmi është shumë i ngjashëm. Truri fillon të krijojë lidhje midis konsumimit të ushqimit të shpejtë dhe ndjesisë së lumturisë, duke e shndërruar atë në një zakon të vështirë për t’u thyer.

    Në fakt, disa studime tregojnë se konsumimi i shpeshtë i ushqimeve të përpunuara ul ndjeshmërinë e trurit ndaj dopaminës, duke na detyruar të hamë edhe më shumë për të arritur të njëjtin nivel kënaqësie.

    Pse është aq e lehtë të biesh në grackë?

    Ushqimi i shpejtë është kudo – në rrugë, në reklama, në rrjetet sociale, në aplikacionet për porosi. Ai është i lirë, i shpejtë për t’u gatuar dhe nuk kërkon përpjekje. Kur ndihesh i lodhur, i stresuar apo i mërzitur, truri yt kërkon komoditet, dhe ushqimi i shpejtë bëhet një formë e lehtë “vetë-shërimi”.

    Shpesh mjafton aroma e një picash që piqen afër, ose zhurma e njohur e paketës së patatinave që hapet, për të aktivizuar dëshirën brenda nesh. Dhe njëherë që fillon, është shumë e vështirë të ndalesh në një copë – sepse është dizajnuar për t’u konsumuar pa masë.

    Industria e ushqimit dhe taktikat e saj

    Kompanitë që prodhojnë ushqim të shpejtë e dinë shumë mirë këtë mekanizëm të varësisë. Ato angazhojnë shkencëtarë dhe ekspertë të shijes për të krijuar përzierjet perfekte të kripës, yndyrës dhe sheqerit që nxisin trurin tonë të kërkojë më shumë.

    Kjo nuk është rastësi. Ushqimi i shpejtë është planifikuar të jetë “i papërmbajtshëm”. Quhet “hyper-palatable” në gjuhën shkencore – pra aq i shijshëm sa të tejkalojë kufijtë normalë të urisë dhe ngopjes.

    A ndikon edhe trupi? Jo vetëm truri

    Përveç trurit, edhe trupi ndikohet. Yndyrnat e ngopura dhe sheqernat e thjeshta ndikojnë në nivelet e insulinës dhe hormonit grelinë (që stimulon urinë). Pas konsumimit të ushqimit të shpejtë, ndodh një ngritje e shpejtë e sheqerit në gjak, që pasohet nga një rënie e menjëhershme – duke na bërë të ndjehemi përsëri të uritur shumë shpejt.

    Pra, nuk është thjesht se “duam” ushqim të shpejtë, por trupi na mashtron se kemi “nevojë” për të. Kjo e forcon edhe më shumë varësinë.

    Si të dalësh nga varësia?

    Nuk është e lehtë të largohesh nga ushqimi i shpejtë, sidomos në një botë që na e servon në çdo hap. Por është e mundur. Ja disa hapa që ndihmojnë:

    • Rrit ndërgjegjësimin: kupto se dëshira për fast food nuk është gjithmonë uria reale, por pasojë e një cikli neurobiologjik.
    • Bëj zëvendësime të mençura: zëvendëso patatet e skuqura me arra, picën me bukë të thekur me perime të freskëta.
    • Mos e ndalo menjëherë: redukto ngadalë. Truri ka nevojë për kohë që të çlirohet nga zakonet.
    • Kujdes me stresin: shumë njerëz hanë fast food për të përballuar stresin, jo sepse kanë uri. Gjej mënyra të tjera si ecja, muzika apo meditimi.

    Në fund të ditës, çelësi qëndron tek vetëdija. Sa më shumë të kuptojmë si funksionon truri ynë dhe si industria ushqimore përfiton nga kjo, aq më të aftë jemi të bëjmë zgjedhje të vetëdijshme për shëndetin tonë.

    Dhe herën tjetër kur tundohesh nga një burger, mbase do ndalesh një çast e do pyesësh veten: “A po ha me të vërtetë nga uria… apo nga zakonin?”