Nëse ke ngritur ndonjëherë sytë nga toka dhe ke parë qiellin në një ditë të kthjellët, me siguri ke pyetur veten: Pse qielli është blu? Pse jo i gjelbër, i verdhë apo edhe i kuq gjatë gjithë ditës? Kjo është një pyetje që i ka intriguar njerëzit për shekuj me radhë dhe për fat të mirë, sot kemi një përgjigje të saktë dhe shkencore që e bën këtë fenomen jo vetëm të kuptueshëm, por edhe më mahnitës.
Çfarë është drita e diellit?
Për të kuptuar pse qielli duket blu, duhet së pari të kuptojmë se çfarë është drita e diellit. Drita që vjen nga Dielli duket e bardhë, por në të vërtetë ajo përbëhet nga shumë ngjyra të ndryshme – e kuqe, portokalli, e verdhë, e gjelbër, blu, indigo dhe vjollcë – ashtu si një ylber. Këto janë ngjyrat që përbëjnë spektrin e dritës së dukshme, dhe secila ka një gjatësi vale të ndryshme.
Ngjyrat si e kuqja dhe portokallia kanë gjatësi vale më të gjata, ndërsa e kaltra dhe vjollca kanë gjatësi vale më të shkurtra. Kur drita e diellit hyn në atmosferën e Tokës, ajo nuk kalon thjesht drejt e në syrin tonë – përkundrazi, ajo ndërvepron me grimcat e ajrit që ndodhen në atmosferë.
Fenomeni i shpërndarjes së Rayleigh
Përgjigja kryesore për pyetjen “pse qielli është blu” është një proces që quhet shpërndarja Rayleigh. Ky është një fenomen fizik që ndodh kur drita përplaset me molekulat dhe grimcat e vogla në atmosferë. Këto përplasje bëjnë që drita të “shpërndahet” në të gjitha drejtimet.
Por jo të gjitha ngjyrat shpërndahen njësoj. Gjatësitë e valës më të shkurtra – si bluja dhe vjollca – shpërndahen shumë më tepër sesa ngjyrat me gjatësi vale më të gjatë si e kuqja dhe portokallia. Dhe megjithëse vjollca shpërndahet më shumë se bluja, sytë tanë janë më të ndjeshëm ndaj ngjyrës blu, prandaj është pikërisht ajo që shohim më qartë në qiell.
Pse qielli nuk është i kuq apo jeshil?
Në kushte normale, drita blu dominohet në shpërndarje, prandaj e shohim qiellin me atë ngjyrë të qetë dhe të thellë. Ngjyra jeshile ka gjatësi vale më të gjatë se bluja, prandaj shpërndahet më pak. Ndërsa ngjyrat e kuqe dhe portokalli kalojnë më drejtpërdrejt nëpër atmosferë dhe nuk devijohen aq sa të mbushin gjithë qiellin.
Por në momentet kur Dielli ndodhet shumë ulët në horizont, si gjatë lindjes apo perëndimit, drita ka më shumë atmosferë për të kaluar. Në këtë rrugëtim të gjatë, bluja dhe ngjyrat me gjatësi të shkurtër shpërndahen aq shumë sa që nuk arrijnë dot deri te ne. Kështu, ngjyrat e kuqe dhe portokalli marrin skenën, dhe për këtë arsye perëndimet janë kaq të zjarrta dhe poetike.
Çfarë ndodh kur qielli nuk është blu?
Ka raste kur qielli nuk duket fare blu. Në ditë me re, atmosfera është e mbushur me avuj dhe pika uji që janë shumë më të mëdha se grimcat që zakonisht shpërndajnë dritën. Këto pika uji shpërndajnë të gjitha ngjyrat njësoj, duke krijuar atë ngjyrë gri apo të bardhë që shohim gjatë motit me re.
Po ashtu, gjatë ndotjes së madhe ose pas një shpërthimi vullkanik, prania e grimcave të mëdha në ajër mund të ndryshojë shpërndarjen e dritës dhe të bëjë që qielli të marrë nuanca më të çuditshme, si e kuqe, portokalli ose edhe ngjyrë kafe.
Si ndikon kjo në jetën tonë të përditshme?
Fakti që qielli është blu nuk është vetëm një kuriozitet. Ai ndikon në shumë aspekte të jetës. Për shembull, ngjyra e qiellit ndikon në humorin tonë – një ditë me qiell blu lidhet zakonisht me ndjesi të mira, qetësi dhe energji pozitive. Gjithashtu, studimet meteorologjike dhe analizat e ndotjes së ajrit përdorin ngjyrën dhe ndriçimin e qiellit për të gjykuar kushte atmosferike.
Në fushën e artit, piktorët dhe fotografët shpesh frymëzohen nga ndryshimet në ngjyrën e qiellit për të krijuar vepra që reflektojnë emocione të caktuara.
Qielli është blu sepse drita e diellit përbëhet nga shumë ngjyra dhe bluja shpërndahet më shumë në atmosferën tonë falë procesit të quajtur shpërndarja Rayleigh. Megjithëse mund të duket si një detaj i vogël në jetën e përditshme, ngjyra e qiellit është rezultat i një kombinimi të mahnitshëm mes fizikës, biologjisë dhe perceptimit njerëzor.
Kështu që herën tjetër që sheh një qiell të kaltër, mendo për miliardat e grimcave ajri që janë duke bashkëpunuar për të krijuar atë peizazh të bukur. Ndoshta është një arsye më shumë për të ngritur kokën lart dhe për të reflektuar.