Ka ndodhur pothuajse të gjithëve: je duke folur me dikë, duke parë një vend apo duke përjetuar një situatë, dhe papritur të përfshin një ndjesi e çuditshme sikur ke qenë aty më parë. Edhe pse je i sigurt që është hera e parë që po e përjeton, truri yt duket sikur “kujton” momentin. Kjo ndjesi quhet déjà vu, një shprehje franceze që do të thotë “e parë më parë”. Por pse ndodh déjà vu? A është kjo një lojë e trurit? Një paralajmërim shpirtëror? Apo një shpjegim shkencor që qëndron pas saj?
Në këtë artikull, do të zbulojmë disa nga teoritë më të njohura mbi déjà vu-në, si funksionon ky fenomen, dhe pse truri ynë mund të krijojë këtë iluzion të njohjes.
Çfarë është déjà vu?
Déjà vu është një ndjesi e fortë që një ngjarje ose përvojë aktuale është përjetuar më parë, megjithëse është objektivisht e re. Ndodh në mënyrë spontane dhe shpesh zgjat vetëm disa sekonda. Edhe pse është një ndjesi e përkohshme, ajo mund të jetë shumë e fuqishme dhe ndonjëherë edhe tronditëse.
Shumë njerëz e përshkruajnë si një lloj “rrufeje mendore”, që i jep trurit një ndjesi të njohjes, edhe kur nuk ka prova reale që kjo gjë ka ndodhur më parë.
Sa shpesh ndodh déjà vu?
Studiuesit thonë se rreth 60-80% e njerëzve e kanë përjetuar të paktën një herë fenomenin e déjà vu-së. Ai është më i zakonshëm te të rinjtë, sidomos në moshat 15 deri në 25 vjeç. Me kalimin e moshës, duket se këto ndjesi bëhen më të rralla, ndoshta për shkak të ndryshimeve në mënyrën si funksionon kujtesa ose për shkak të më pak përvojave të reja që truri duhet të procesojë.
Shpjegimi shkencor i déjà vu-së
Megjithëse nuk ka ende një përgjigje përfundimtare, shkenca ka disa teori mbi arsyet pse ndodh déjà vu.
1. Gabime në kujtesë
Një nga shpjegimet më të pranuara është se déjà vu ndodh kur truri ynë bën një gabim në sistemin e kujtesës. Në vend që të kategorizojë një përvojë si “e re”, truri e përpunon si “kujtesë”. Kjo mund të ndodhë kur përpunimi i informacionit ndodh në dy pjesë të ndryshme të trurit që nuk janë të sinkronizuara mirë, duke krijuar ndjesinë se përvoja është një kujtim.
2. Ngjashmëri me përvoja të mëparshme
Një tjetër teori thotë se déjà vu shkaktohet nga ngjashmëria e pavetëdijshme me një situatë të kaluar. Për shembull, mund të jesh në një dhomë të re, por dritaret, drita ose aromat e vendit mund të të kujtojnë një vend tjetër ku ke qenë më parë. Edhe nëse nuk e kupton lidhjen, truri e regjistron si një përvojë të njohur.
3. Përpunimi i dyfishtë i informacionit
Disa shkencëtarë mendojnë se déjà vu ndodh kur një informacion përpunohet dy herë, por me një vonesë shumë të vogël mes tyre. Për shembull, nëse një sy e kap një skenë pak më herët se tjetri, ose nëse sinjalet në tru kanë një “vonese mikrosekondash”, truri mund ta përjetojë momentin si një kujtim të rikthyer, jo si përvojë e re.
4. Truri i lodhur ose i stresuar
Stresi, lodhja, mungesa e gjumit apo ndërrimet e ritmit të jetës mund ta bëjnë trurin të funksionojë më “në mënyrë të çrregullt”. Kjo gjendje mund të krijojë kushte për déjà vu, pasi truri është më i prirur të përziejë kujtesën me perceptimin.
A është déjà vu diçka e rrezikshme?
Në shumicën dërrmuese të rasteve, déjà vu është plotësisht i padëmshëm dhe pjesë normale e funksionimit të trurit. Megjithatë, në raste shumë të rralla, déjà vu i shpeshtë ose i zgjatur mund të lidhet me disa forma të epilepsisë, veçanërisht epilepsia e lobit temporal. Në këto raste, déjà vu mund të jetë një “sinjal” që paralajmëron një krizë.
Nëse dikush përjeton shumë shpesh déjà vu, veçanërisht të shoqëruar me ndjesi të çuditshme ose humbje të vetëdijes, duhet të konsultohet me një mjek specialist.
A ka lidhje me ëndrrat apo jetë të mëparshme?
Shumë njerëz e lidhin déjà vu-në me ëndrrat, dhe është e mundur që ngjarje të përjetuara në ëndrra të ngjajnë me ato të realitetit. Kjo ngjashmëri mund të krijojë ndjesinë se e kemi jetuar diçka më parë, edhe nëse ajo ndodhi vetëm në ëndërr.
Nga ana tjetër, disa interpretime spirituale e lidhin déjà vu me jetë të mëparshme, por kjo mbetet një çështje besimi dhe nuk mbështetet nga shkenca.
Përfundim: Një “defekt” i trurit apo një veçori interesante?
Pavarësisht se nuk ka një shpjegim të vetëm, déjà vu mbetet një nga fenomenet më intriguese të mendjes njerëzore. Ai na kujton se sa i ndërlikuar dhe i mrekullueshëm është truri ynë, dhe sa shumë kemi ende për të zbuluar rreth mënyrës se si kujtesa dhe perceptimi bashkëpunojnë.
Kështu që, herën tjetër që të ndjesh se “ke qenë këtu më parë”, mos u shqetëso. Është vetëm truri yt që, për një moment të shkurtër, të bëri të ndihesh si një udhëtar në kohë.