Shumëkush që ka kaluar pasdite pranë detit, sidomos gjatë stinës së verës, mund të ketë vërejtur se dallgët duken më të forta dhe më të mëdha në mbrëmje. Ky fenomen shpesh ngjall kuriozitet, pasi deti në mëngjes duket i qetë, si një pasqyrë e qetë që reflekton diellin, ndërsa në orët e vona të ditës fillon të trazojë më shumë sipërfaqen e tij. Por pse ndodh kjo? A është thjesht një ndjesi vizuale apo ka një shpjegim shkencor?
Ky artikull i blogut shqiptar “WHY” ka për qëllim të shpjegojë në mënyrë të thjeshtë dhe të kuptueshme këtë dukuri që shumë e kanë vënë re, por pak e dinë saktësisht pse ndodh.
Roli i erës gjatë ditës
Faktori kryesor që ndikon në krijimin e dallgëve është era. Dallgët formohen kur era fryn mbi sipërfaqen e ujit dhe krijon fërkime që ngrenë sipërfaqen e detit në formë valësh. Gjatë mëngjesit, zakonisht temperaturat janë më të ulëta dhe qarkullimi i ajrit është më i qetë. Por gjatë ditës, toka nxehet më shpejt se deti nga dielli. Kjo ngrohje krijon diferenca në presionin atmosferik, duke shkaktuar lëvizje më të fuqishme të ajrit – pra, erëra më të forta.
Këto erëra të ditës grumbullojnë energji, dhe me kalimin e orëve, ndikimi i tyre mbi sipërfaqen e detit bëhet më i dukshëm. Kështu, kur mbërrin mbrëmja, dallgët janë më të mëdha jo sepse era fillon pikërisht atëherë, por sepse efektet e erës janë grumbulluar gjatë gjithë ditës.
Ngrohja e tokës dhe detit
Një tjetër faktor ka të bëjë me mënyrën si toka dhe uji thithin dhe lirojnë nxehtësinë. Toka ngrohet dhe ftohet shumë më shpejt se uji. Në mëngjes, toka është ende e freskët, por gjatë ditës ajo ngrohet ndjeshëm, duke krijuar rryma të ngrohta ajri që ngrihen lart. Ky ndryshim termik krijon lëvizje ajri (pra, erëra) që ndikojnë drejtpërdrejt në sipërfaqen e detit.
Ndërsa afrohet mbrëmja, toka fillon të ftohet, por uji vazhdon të jetë relativisht i ngrohtë. Kjo diferencë nxehtësie mund të forcojë erërat afër bregut, duke mbajtur dallgët ende aktive dhe ndonjëherë edhe më të mëdha sesa gjatë ditës.
Dallgët nuk vijnë gjithmonë nga vendi ku ndodh era
Një tjetër e vërtetë interesante është se dallgët që shohim në breg nuk janë gjithmonë të krijuara aty afër. Ato mund të jenë gjeneruar shumë kilometra larg, nga një erë që ka fryrë në det të hapur gjatë gjithë ditës. Derisa ato të mbërrijnë në breg, mund të ketë kaluar shumë kohë, dhe për këtë arsye, ndikimi i tyre bëhet i dukshëm vetëm në mbrëmje. Ky fenomen njihet si “dallgë e udhëtuar” ose “swell”.
Pra, edhe nëse era pushon në darkë, dallgët mund të vazhdojnë të jenë të mëdha për shkak të efektit të akumuluar të erës gjatë ditës ose ndikimit të erërave larg bregut.
Ndikimi i baticës dhe zbaticës
Megjithëse më pak i lidhur drejtpërdrejt me pyetjen, duhet përmendur edhe ndikimi i baticës dhe zbaticës, që është lëvizja natyrore e ujit për shkak të forcës gravitacionale të Hënës dhe Diellit. Në disa raste, përplasja e baticës së madhe me dallgët e krijuara nga era mund të rrisë përkohësisht madhësinë e dallgëve. Nëse një batice e lartë përkon me mbrëmjen, kjo mund të jetë një tjetër arsye pse uji duket më i trazuar.
Pse na duken më të mëdha në mbrëmje?
Përveç faktorëve fizikë, ekziston edhe një element perceptimi vizual. Gjatë mbrëmjes, drita e ulët e diellit në horizont krijon hije më të theksuara dhe kontrast më të madh mbi sipërfaqen e ujit. Kjo i bën dallgët të duken më të mëdha dhe më të fuqishme, sidomos kur shikohen nga bregu. Shpesh, kjo është më shumë ndjesi sesa realitet fizik, por është një përvojë që shumë njerëz e ndajnë.
Dallgët dhe ritmi i natyrës
Pra, kur shikojmë dallgët që përplasen fuqishëm në mbrëmje në bregdet, ato janë produkt i një dite të tërë lëvizjesh atmosferike, erërash dhe ndryshimesh termike mes tokës dhe detit. Nuk është një magji e natyrës që ndodh papritur në perëndim, por një përmbledhje e gjithë energjisë që është grumbulluar gjatë ditës.
Kështu, herën tjetër kur të jeni në breg të detit dhe të dëgjoni zhurmën e dallgëve në mbrëmje, kujtoni që jeni duke parë në veprim një kombinim të forcave të ajrit, tokës dhe ujit që punojnë në harmoni për të krijuar këtë spektakël natyror.