Na ka ndodhur të gjithëve: takojmë dikë për herë të parë, prezantohemi, flasim pak… dhe vetëm disa minuta më vonë, kur dikush na pyet: “Si e kishte emrin?”, nuk kemi asnjë ide. Harresa e emrave është një nga fenomenet më të zakonshme të kujtesës njerëzore. Por pse ndodh kjo? A ka lidhje me trurin tonë, me vëmendjen, apo me mënyrën se si përpunojmë informacionin?
Ky artikull do të përpiqet t’i japë një përgjigje të thjeshtë dhe të kuptueshme kësaj pyetjeje, duke eksploruar faktorët psikologjikë, neurologjikë dhe të përditshëm që ndikojnë në harresën e emrave.
Emrat janë më të vështirët për t’u mbajtur mend
Një nga arsyet kryesore pse harrojmë emra është sepse emrat vetjakë janë informacione të veçanta, pa lidhje të drejtpërdrejtë me njohuritë që tashmë kemi. Për shembull, nëse dikush na thotë se është mjek, kjo informacion lidhet me koncepte që tashmë njohim: spitale, shëndet, vizita, etj. Por emri i tij, për shembull “Elton”, nuk lidhet me asgjë tjetër në trurin tonë përveç nëse kemi njohur më parë dikë me atë emër.
Truri jonë funksionon më mirë kur i lidh informacionet e reja me të vjetrat. Emrat nuk kanë kontekst të pasur për të ndërtuar lidhje, ndaj kujtesa për ta është më e brishtë.
Kujtesa e përkohshme (memoria afatshkurtër) dhe shpërqendrimi
Një tjetër arsye është fakti që shpesh kur dëgjojmë një emër për herë të parë, mendja jonë është e zënë me shumë gjëra të tjera. Jemi duke u përqendruar në atë se si dukemi, çfarë do të themi më pas, ose jemi duke analizuar situatën sociale.
Kjo do të thotë se informacioni i ri – në këtë rast emri i dikujt – nuk arrin të regjistrohet në kujtesën afatgjatë, por mbetet vetëm për pak çaste në kujtesën afatshkurtër. Pa përqendrim të mjaftueshëm, emri zhduket sikur të mos ishte thënë fare.
Efekti i “majës së gjuhës”
Shpesh ndodh që mendojmë se “e kam në majë të gjuhës” një emër që s’e kujtojmë dot. Ky fenomen është i zakonshëm dhe i quajtur “tip-of-the-tongue effect” në psikologji. Ai ndodh kur truri ka ruajtur pjesërisht informacionin, por nuk arrin ta rikthejë plotësisht. E dimë se e kemi dëgjuar, e ndjejmë të njohur, por emri nuk del dot në sipërfaqe.
Ky efekt tregon se harresa e emrave nuk është domosdoshmërisht mungesë e kujtesës, por shpesh problem me rikujtimin.
Mosha dhe ndikimi në kujtesë
Me kalimin e viteve, truri ynë përjeton ndryshime natyrale që ndikojnë në kujtesën tonë. Njerëzit që i afrohen moshës së mesme ose e kalojnë atë, shpesh ankohen për harresë të emrave, ndonëse mund të mbajnë mend mirë ngjarje të largëta. Kjo ndodh sepse kujtesa afatshkurtër dhe përpunimi i informacionit të ri dobësohen me moshën.
Por kjo nuk është shenjë e hershme e demencës, siç mund të frikësohen disa. Është thjesht një pjesë normale e plakjes së trurit.
Një informacion “i ftohtë” emocionalisht
Truri ynë e ruan më mirë informacionin që ka ngarkesë emocionale. Nëse një përvojë është e ngazëllyer, e çuditshme ose e lidhur me emocione të forta, truri e regjistron më lehtë. Emrat, në krahasim, janë zakonisht neutralë – nuk shkaktojnë reagime të veçanta emocionale, ndaj kalojnë lehtësisht pa u ruajtur.
Për shembull, nëse dikush na tregon një histori të habitshme, do ta mbajmë mend më gjatë sesa emrin e tij që e dëgjuam vetëm një herë.
Truket për të mos harruar emra
Lajmi i mirë është se ka mënyra për të përmirësuar aftësinë për të kujtuar emra. Ja disa teknika të thjeshta:
- Përsëritja aktive: Kur dikush prezantohet, përsëriteni emrin me zë. “Kënaqësi të të njoh, Erisa!” Kjo përforcon kujtesën.
- Lidhja vizuale: Lidhni emrin me një imazh ose diçka të veçantë. Nëse dikush quhet “Luljeta”, mund ta lidhni me një lule.
- Shkrimi: Nëse është e mundur, shkruajeni emrin sa më shpejt. Akti i shkrimit ndihmon në ruajtjen e informacionit.
- Asociacioni: Lidhni emrin me një person tjetër me të njëjtin emër që e njihni, ose me një karakter filmi apo kënge.
A duhet të shqetësohemi për harresën e emrave?
Në shumicën e rasteve, harresa e emrave nuk është shenjë për t’u shqetësuar. Ajo është një pasojë normale e mënyrës se si funksionon truri ynë. Megjithatë, nëse vëreni se harroni shpesh jo vetëm emra, por edhe gjëra të rëndësishme që dëmtojnë jetën e përditshme – si takime, detyra pune apo rrugën për në shtëpi – atëherë është mirë të konsultoheni me një profesionist
Harresa e emrave nuk është tregues i dobësisë mendore, por rezultat i mënyrës natyrale se si truri përpunon informacionin. Emrat janë të vështirë për t’u mbajtur mend sepse nuk kanë lidhje të forta me informacione të tjera dhe kërkojnë përqendrim aktiv për t’u regjistruar. Me disa teknika të thjeshta dhe pak vëmendje, mund të përmirësojmë kujtesën tonë dhe t’i shmangim ato momente të sikletshme kur pyesim veten: “Si e kishte emrin vallë?”