Ka ndodhur të gjithë neve: një përvojë e dhimbshme, një kujtim i rëndë emocionalisht, ndonjë ngjarje që dikur na ka lënduar thellë, me kalimin e kohës bëhet gjithnjë e më e zbehur. Disa detaje fshihen plotësisht, disa të tjera mbeten të turbullta. Pse ndodh kjo? Pse truri ynë “zgjedh” të harrojë gjërat që na kanë dhënë dhimbje? A është kjo një mënyrë natyrale për të na mbrojtur, apo thjesht një “defekt” i kujtesës?
Në këtë artikull do t’i përgjigjemi kësaj pyetjeje intriguese duke e analizuar nga disa këndvështrime: psikologjik, neurologjik dhe emocional. Përgjigjja nuk është e vetme, por ndërlidhet me mënyrën se si truri punon për të na mbrojtur nga stresi dhe trauma.
Kujtesa dhe emocionet: një lidhje e fortë
Truri ynë është një mekanizëm i jashtëzakonshëm që përpunon çdo përvojë që përjetojmë. Kujtimet nuk janë thjesht “video” që regjistrohen në mendjen tonë, por ndjesi, imazhe dhe emocione të ndërthurura. Çdo ngjarje që na prek emocionalisht, sidomos ato të dhimbshme, aktivizojnë pjesë të caktuara të trurit, si amigdala dhe hipokampusi.
Kur përjetojmë një situatë stresuese ose traumatike, amigdala (qendra e emocioneve) aktivizohet fort, duke i sinjalizuar hipokampusit që ky moment është i rëndësishëm për kujtesën. Megjithatë, nëse stresi është tepër i lartë, kjo komunikim mund të prishet. Në vend që të ruhet qartë, kujtimi bëhet i paqartë ose fshihet plotësisht.
Mekanizmat mbrojtës të trurit
Truri nuk është vetëm një “magazinë kujtimesh”, por edhe një sistem mbrojtës. Kur përjetojmë një traumë të fortë, si humbja e një njeriu të dashur, një aksident, apo një përvojë abuzimi, truri reagon duke e kufizuar ose shtypur kujtimin për të na mbrojtur nga shoku emocional. Ky proces quhet shtypje emocionale ose në psikologji “repression”.
Shtypja nuk është një formë e vetëdijshme harrese, por një mbrojtje automatike që ndodh në nivel të pavetëdijshëm. Truri, në mënyrë intuitive, e zhvendos kujtimin nga vetëdija për të mos shkaktuar dhimbje të vazhdueshme.
Roli i hormoneve të stresit
Kur përjetojmë një ngjarje stresuese, trupi lëshon hormone si kortizoli dhe adrenalina. Këto hormone kanë ndikim të drejtpërdrejtë në funksionimin e trurit, veçanërisht në kujtesë. Në doza të ulëta, kortizoli mund të ndihmojë në përforcimin e kujtesës, por në doza të larta (si në traumë të rëndë), ai mund të ndikojë negativisht, duke penguar ruajtjen e informacionit.
Kjo është arsyeja pse shumë njerëz që kanë përjetuar trauma nuk i kujtojnë saktësisht detajet – truri ka qenë “i paralizuar” nga stresi dhe nuk ka qenë në gjendje t’i ruajë ato kujtime.
Harresa si formë shërimi psikologjik
Harrimi i gjërave të dhimbshme ndihmon individin të ecë përpara. Nëse truri do të mbante të freskëta çdo moment dhimbjeje, do të ishte e vështirë të përballonim jetën e përditshme. Në vend të kësaj, harresa na jep hapësirë për të shëruar emocionalisht dhe për të rindërtuar veten.
Ky është një proces natyror dhe, në shumë raste, i nevojshëm. Për shembull, një nënë që ka kaluar një lindje të dhimbshme mund të harrojë detajet më të vështira për të qenë në gjendje të përjetojë sërish shtatzëni pa frikë. Apo një person që ka kaluar një ndarje të dhimbshme mund të zbehë kujtimet për të qenë i gatshëm për një marrëdhënie të re.
Kur kujtimet kthehen: “flashbacks” dhe trauma
Megjithëse truri mund të “harrojë” përkohësisht përjetimet e dhimbshme, ato nuk zhduken gjithmonë përgjithmonë. Ndonjëherë, në rrethana të caktuara, si ndonjë aromë, tingull, apo skenë e ngjashme me përvojën traumatike, ato kujtime mund të rikthehen papritur në formë të ashtuquajturit flashback.
Ky fenomen është i zakonshëm tek personat që vuajnë nga Çrregullimi i Stresit Post-Traumatik (PTSD). Kjo tregon se harresa e trurit nuk është gjithmonë absolute, por më shumë si një bllokim i përkohshëm apo një përpjekje për ta larguar përvojën derisa individi të jetë gati ta përballojë.
A mund të kontrollojmë çfarë harrojmë?
Në një masë të vogël, po. Terapitë si ajo kognitive-biheviorale ose meditimi mund të ndihmojnë në përpunimin e kujtimeve të dhimbshme, duke i bërë më të lehta për t’u përballuar. Gjithashtu, vetëdijësimi për procesin e harresës mund të ndihmojë në kapërcimin e ndjenjës së fajit që shumë njerëz ndiejnë kur “harrojnë” ngjarje të rëndësishme, por të dhimbshme.
Truri është një organizëm i mençur që punon për mbijetesë emocionale. Harresa e gjërave të dhimbshme nuk është dobësi, por shpesh një mekanizëm i domosdoshëm për të mbrojtur shëndetin tonë mendor. Ajo na lejon të përballojmë të tashmen dhe të ndërtojmë të ardhmen pa u mbajtur peng nga e kaluara.
Edhe pse ndonjëherë na duket e çuditshme, kjo formë mbrojtjeje është pjesë e mënyrës se si jemi të programuar për të jetuar dhe për të shëruar.