Kur afrohet vjeshta dhe temperaturat fillojnë të bien, ndodh një mrekulli natyrore që të gjithë e vërejmë: gjethet e pemëve ndryshojnë ngjyrë. Nga jeshilja e gjallë e verës, ato kthehen në të verdha, portokalli, të kuqe apo edhe kafe, duke krijuar një peizazh të jashtëzakonshëm. Por pse ndodh kjo dukuri? A është vetëm një ndryshim estetik i natyrës, apo fshihet diçka më e thellë pas këtij fenomeni?
Ky artikull do t’i përgjigjet pyetjes: pse gjethet ndryshojnë ngjyrë në vjeshtë, duke e shpjeguar në mënyrë të thjeshtë dhe të kuptueshme për të gjithë.
Roli i klorofilit dhe ngjyra jeshile
Përgjatë pranverës dhe verës, gjethet janë të mbushura me një pigment të quajtur klorofil. Ky pigment është ai që u jep ngjyrën jeshile gjetheve dhe ka një rol të pazëvendësueshëm në procesin e fotosintezës – procesi përmes të cilit bima prodhon energji nga drita e diellit.
Klorofili është shumë aktiv gjatë muajve me diell, sepse pemët e përdorin për të krijuar sheqerna dhe lëndë ushqyese që ndihmojnë në rritjen e tyre. Por kjo gjendje nuk zgjat përherë.
Çfarë ndodh kur vjen vjeshta?
Me ardhjen e vjeshtës, ditët bëhen më të shkurtra dhe temperatura fillon të bjerë. Si pasojë, pemët e kuptojnë se është koha për t’u përgatitur për dimër, një periudhë ku drita është e pakët dhe kushtet për fotosintezë nuk janë të favorshme.
Si reagim, pemët ndalojnë së prodhuari klorofil. Meqë ky pigment nuk zëvendësohet më, fillon të shpërbëhet dhe zhduket gradualisht nga gjethet. Kjo është pika kyçe: kur klorofili zhduket, pigmentet e tjera që kanë qenë të fshehura deri tani, dalin në pah.
Pigmentet që zbulojnë ngjyrat e vjeshtës
Në mungesë të klorofilit, gjethet fillojnë të tregojnë ngjyrat që kanë pasur gjithmonë në to, por që janë mbuluar nga jeshilja dominuese.
- Karotenoidet janë pigmentet që u japin gjetheve ngjyrën e verdhë dhe portokalli. Këta pigmentë gjenden edhe tek karotat dhe frutat e verdha.
- Antocianinet janë pigmentë që krijohen në gjethe gjatë vjeshtës dhe japin ngjyrën e kuqe, vjollcë apo rozë. Interesante është që jo të gjitha pemët prodhojnë antocianina; kjo varet nga lloji i pemës dhe kushtet e motit.
- Taninet janë ato që i japin gjetheve ngjyrën kafe në fund të ciklit të tyre jetësor.
Pse gjethet bien pasi ndryshojnë ngjyrë?
Pas procesit të ndryshimit të ngjyrës, vjen një fazë tjetër: rënia e gjetheve. Pema, për të mbijetuar gjatë dimrit, redukton aktivitetin e saj dhe ndalon dërgimin e lëndëve ushqyese drejt gjetheve. Në bazën e çdo gjetheje formohet një shtresë qelizash që ndihmon në ndarjen e saj nga dega. Kur kjo lidhje ndërpritet, gjethet bien në tokë.
Ky është një mekanizëm mbrojtës i natyrës. Nëse gjethet do të qëndronin në pemë gjatë dimrit, ato mund të ngrinin, të dëmtonin degët apo të konsumonin energji të panevojshme për bimën. Kështu që, duke i hedhur gjethet, pema hyn në një gjendje “gjumë dimëror”.
Çfarë ndikon në intensitetin e ngjyrave?
Ngjyrat e gjetheve në vjeshtë nuk janë gjithmonë të njëjta. Ndonjëherë janë më të ndezura, herë të tjera më të zbehta. Kjo ndikohet nga disa faktorë:
- Temperatura: Netët e freskëta por jo me ngrica rrisin prodhimin e antocianinave, duke thelluar ngjyrat e kuqe dhe vjollcë.
- Drita e diellit: Ditët me diell stimulojnë procesin e fotosintezës dhe rritjen e pigmentëve.
- Lagështira: Thatësirat ose shirat e tepërt mund të dobësojnë ngjyrat e vjeshtës, duke e bërë ndryshimin më të zbehtë.
Pse është e rëndësishme kjo dukuri?
Ndryshimi i ngjyrave të gjetheve është më shumë sesa një spektakël natyror. Ai tregon inteligjencën biologjike të bimëve për t’u përshtatur me ndryshimet sezonale. Përveç kësaj, këto ndryshime ndihmojnë në rigjenerimin e tokës – pasi gjethet që bien kthehen në material ushqyes për tokën dhe mikroorganizmat, duke pasuruar mjedisin.
Gjithashtu, kjo periudhë është një frymëzim për artin, kulturën dhe jetën emocionale të njeriut. Nuk është rastësi që shumë poezi, piktura dhe fotografi janë të frymëzuara nga ngjyrat e vjeshtës.
Pyetja “Pse gjethet ndryshojnë ngjyrë në vjeshtë?” na çon drejt një përgjigjeje që përfshin biologjinë, kiminë dhe harmoninë e natyrës. Klorofili, pigmentet, drita dhe temperaturat luajnë të gjitha së bashku për të krijuar atë që ne e shohim si bukuri e thjeshtë, por që në të vërtetë është një proces i sofistikuar mbijetese dhe përshtatjeje.
Herën tjetër që shihni një pemë të veshur me ngjyra të kuqe dhe të verdha, kujtoni se jeni dëshmitarë të një cikli të mençur të jetës në natyrë.