A të ka ndodhur ndonjëherë të çohesh në mëngjes i lodhur, ndërsa një mik i yti që ka fjetur vetëm 4 ose 5 orë është plot energji? Apo ke dëgjuar për njerëz që flenë shumë pak, por megjithatë arrijnë të funksionojnë në maksimum gjatë ditës? Kjo pyetje ngre shumë kuriozitet: pse disa njerëz flenë më pak se të tjerët dhe si arrijnë të përballojnë ditën pa problem?
Ky fenomen nuk është aq i rrallë sa mendojmë. Në këtë artikull të blogut shqiptar “WHY”, do të zbulojmë disa nga arsyet kryesore pse disa individë kanë nevojë për më pak gjumë dhe si ndikon kjo në shëndetin e tyre.
Gjenetika: Truri i “superfjetësve” natyrorë
Një nga arsyet më interesante pse disa flenë më pak lidhet me gjenetikën. Shkencëtarët kanë zbuluar se disa njerëz kanë mutacione të rralla në disa gjene (si për shembull geni DEC2) që u mundësojnë të flenë vetëm 4-6 orë në natë dhe të ndihen të çlodhur. Këta individë quhen “short sleepers” ose “superfjetës natyrorë” dhe përbëjnë vetëm një përqindje shumë të vogël të popullsisë.
Këta njerëz nuk janë duke “sacrificuar” gjumin, por thjesht trupi i tyre nuk ka nevojë për më shumë. Ata kalojnë më shpejt në fazat më të thella të gjumit dhe rikuperojnë më shpejt energjinë. Pra, nëse dikush flen vetëm 5 orë dhe ndihet shumë mirë, mund të jetë për shkak të një predispozite gjenetike.
Stili i jetës dhe stresi
Një tjetër faktor që ndikon në gjatësinë e gjumit është stili i jetës. Disa njerëz që janë shumë aktivë, të zënë me punë apo pasione personale, shpesh i reduktojnë orët e gjumit për të “fituar” më shumë kohë gjatë ditës. Edhe pse trupi ka nevojë për më shumë pushim, ata arrijnë të funksionojnë duke u mësuar me pak gjumë – por kjo nuk do të thotë se është e shëndetshme.
Stresi gjithashtu luan një rol të madh. Kur je i shqetësuar apo i ngarkuar emocionalisht, truri qëndron aktiv edhe në orët e natës. Ka njerëz që flenë pak jo sepse nuk duan, por sepse thjesht nuk munden. Megjithatë, gjumi i pakët për shkak të stresit mund të çojë në pasoja afatgjata si lodhje kronike, probleme me kujtesën dhe imunitetin.
Kafeina dhe teknologjia
Nuk mund të lëmë pa përmendur ndikimin e zakoneve të përditshme. Konsumimi i kafesë, çajit të zi apo pijeve energjike në orët e vona ndikon në cilësinë e gjumit. Kafeina qëndron në trup për orë të tëra, dhe shpesh bëhet shkak që njerëzit të flenë vonë ose të mos kenë një gjumë të thellë.
Po ashtu, përdorimi i pajisjeve teknologjike para gjumit – si telefoni, kompjuteri apo televizioni – ndikon në prodhimin e melatoninës, hormonit që rregullon ciklin e gjumit. Kur truri ekspozohet ndaj dritës blu, ai mendon se është ende ditë dhe vonon fillimin e gjumit. Kjo ndikon që shumë njerëz të flenë më pak, pa e kuptuar se teknologjia është fajtore.
Orari biologjik (cikli cirkadian)
Secili prej nesh ka një “orë të brendshme” që rregullon kur ndjehemi të lodhur apo energjikë. Kjo orë quhet cikli cirkadian. Disa individë janë natyrshëm “bufë nate” – ndihen më aktivë në mbrëmje dhe flenë më vonë. Të tjerë janë “laraska mëngjesi” – zgjohen herët dhe flenë herët. Për ata që janë aktivë natën, shpesh ndodh që të flenë më pak pasi rutina e përditshme e jetës (puna, shkolla) i detyron të zgjohen herët.
Ky ndryshim nuk është zgjedhje, por një karakteristikë biologjike. Nëse nuk e përshtatin mirë orarin me këtë ritëm, mund të kenë gjumë të pakët, por jo cilësor.
A është e dëmshme të flesh pak?
Kjo është pyetja më e rëndësishme. Nëse nuk je një “short sleeper” natyral, atëherë gjumi i pakët mund të jetë i dëmshëm. Studime të shumta kanë treguar se mungesa e gjumit lidhet me:
- Rënie të përqendrimit dhe kujtesës
- Probleme me shëndetin e zemrës
- Rritje të rrezikut për diabet dhe obezitet
- Ulje të sistemit imunitar
- Rritje të ankthit dhe depresionit
Trupi ka nevojë për rreth 7-9 orë gjumë në natë për të funksionuar siç duhet. Nëse flini më pak dhe ndiheni të lodhur, kjo është një shenjë që trupi po kërkon më shumë pushim.
Si ta kuptoj nëse jam nga ata që flenë pak natyrshëm?
Nëse zgjohesh natyrshëm pa alarm pas 4-6 orësh gjumë dhe ndihesh energjik çdo ditë, pa pasur nevojë për kafe ose pushime gjatë ditës, ka gjasa që të jesh një “short sleeper”. Por kjo është shumë e rrallë dhe zakonisht konfirmohet vetëm përmes analizave gjenetike.
Nëse përkundrazi, ndihesh i lodhur, harroje idenë se mund të funksionosh me pak gjumë. Më mirë vendos prioritet gjumin dhe shëndetin tënd.
…
Pyetja “pse disa njerëz flenë më pak” ka përgjigje të shumta, që lidhen me gjenetikën, stilin e jetës, stresin, teknologjinë dhe ciklin biologjik. Edhe pse disa janë me fat dhe mund të funksionojnë me më pak orë gjumë, për shumicën prej nesh, pushimi i mjaftueshëm është thelbësor për një trup dhe mendje të shëndetshme.
Në fund të ditës, gjumi nuk është humbje kohe – por investim në mirëqenien tonë.