Që në vegjëli, shumica prej nesh e kemi përjetuar një ndjenjë të çuditshme sapo fiket drita: zemra fillon të rrahë më fort, imagjinata merr flakë dhe çdo hije kthehet në një kërcënim të mundshëm. Frika nga errësira është një ndjesi universale që shfaqet që në fëmijëri dhe, ndonëse me kalimin e kohës mund të zbutet, shpeshherë mbetet e pranishme në forma të ndryshme edhe tek të rriturit. Por pse ndodh kjo? A është thjesht imagjinatë apo ka një bazë biologjike dhe psikologjike?
Instinkti i mbijetesës dhe errësira
Njerëzit janë qenie ditore, që do të thotë se biologjikisht jemi ndërtuar për të funksionuar më mirë gjatë ditës. Shikimi ynë nuk është aq i zhvilluar në errësirë sa ai i disa kafshëve nate, gjë që na bën më të pambrojtur. Në kohët e lashta, natën përbënim pre të lehtë për grabitqarët, dhe kjo frikë nga e panjohura e natës ka lënë gjurmë në ADN-në tonë.
Pra, frika nga errësira nuk është thjesht një ndjenjë e pavend; ajo ka qenë dikur thelbësore për mbijetesën tonë. Nëse një njeri i lashtë dëgjonte një tingull në errësirë, mendja e tij reagonte menjëherë me frikë, për të qenë gati të shpëtonte në rast rreziku. Edhe pse sot nuk na rrezikon më një luan në errësirë, truri ynë vazhdon të aktivizojë të njëjtat sinjale.
Truri dhe imagjinata e errësirës
Një nga faktorët kryesorë pse kemi frikë nga errësira është edhe imagjinata. Kur nuk mund të shohim, truri përpiqet të mbushë boshllëqet me skenarë – dhe fatkeqësisht, shpesh këta skenarë janë negativë. Një hije në qoshe, një zhurmë e papritur ose një frymë e lehtë mjaftojnë për të nxitur mendime për fantazma, grabitës apo figura të frikshme që nuk ekzistojnë realisht.
Fëmijët janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj kësaj sepse imagjinata e tyre është e gjallë dhe realiteti ende është në formim. Por edhe të rriturit nuk janë imunë. Stresi, ankthi ose mungesa e informacionit mund të bëjnë që truri të krijojë frikëra të pabazuara.
Frika nga e panjohura
Errësira simbolizon të panjohurën. Dhe si njerëz, ne shpesh kemi frikë nga ajo që nuk kuptojmë ose nuk mund ta kontrollojmë. Kur jemi në errësirë, humbasim një nga shqisat tona kryesore – pamjen – dhe kjo krijon ndjenjë pasigurie. Nuk dimë se çfarë ndodhet përreth nesh, ndaj imagjinata na “ndihmon” duke përfytyruar skenarë të frikshëm.
Frika nga errësira lidhet ngushtë me frikën nga e panjohura, një emocion themelor që na nxit të jemi të kujdesshëm dhe të shmangim rreziqet. Kjo është një frikë themelore, që ndihmon në ruajtjen e jetës dhe nuk duhet parë gjithmonë si negative.
Ndikimi i filmave dhe rrëfimeve
Përveç arsyeve biologjike dhe psikologjike, kultura popullore e ka “ushqyer” frikën nga errësira. Filmat horror, rrëfimet për fantazma, tregimet urbane – të gjitha këto e lidhin errësirën me të keqen, të frikshmen apo të mbinatyrshmen. Në shumë filma, ngjarjet më të tmerrshme ndodhin pikërisht natën, kur dritat janë fikur.
Kjo ndikon në mënyrën se si e perceptojmë errësirën, duke e kthyer në një simbol frike në mendjen tonë. Kur jemi vetëm në dhomë dhe gjithçka është e errët, truri rikujton këto skena dhe na bën të ndjejmë ankth, edhe pse racionalisht dimë se nuk ka asgjë për t’u frikësuar.
Si ta përballojmë frikën nga errësira?
Nëse frika nga errësira është aq e fortë sa ndërhyn në jetën e përditshme, ajo mund të jetë një formë fobie e quajtur “niktophobia”. Por për shumicën e njerëzve, ajo është thjesht një shqetësim i përkohshëm që mund të menaxhohet.
Disa mënyra për ta përballuar frikën nga errësira përfshijnë:
- Të kuptosh se çfarë e shkakton frikën – A është një ngjarje e kaluar, ndonjë film, apo një zakon që u zhvillua në fëmijëri?
- Të përdorësh ndriçim të lehtë në ambiente të errëta – Një llambë nate ose dritë e zbehtë mund të ndihmojë në ndjesinë e sigurisë.
- Të praktikosh frymëmarrje të thellë ose meditacion para gjumit – Këto teknika qetësuese ndihmojnë për të ulur ankthin.
- Të shmangësh materialet frikësuese para gjumit – Si p.sh. filmat horror ose lajmet që mund të shkaktojnë stres.
- Të krijosh një rutinë qetësuese në darkë – Leximi i një libri, një çaj i ngrohtë, apo një dush i qetë mund të ndihmojnë në uljen e ndjeshmërisë ndaj frikës.
Një ndjenjë e natyrshme, por jo e pakapërcyeshme
Frika nga errësira është më shumë se sa një “frikë fëmijësh”. Ajo buron nga instinkte të thella dhe reagime psikologjike që janë ndërtuar për të na mbrojtur. Megjithatë, në botën moderne, ku rreziqet e natës nuk janë më aq të pranishme, kjo frikë shpesh bëhet e panevojshme. Duke e kuptuar dhe menaxhuar, mund ta zbusim ndikimin e saj dhe të ndihemi më të sigurt – edhe kur dritat fiken.