Pse

Author: ledi

  • Pse përjetojmë ankth pa arsye të qartë?

    Ka ndodhur ndonjëherë që të ndiheni të shqetësuar, të tensionuar apo me zemër që rreh fort, edhe pse në pamje të parë gjithçka duket në rregull? Nëse po, mos u shqetësoni — nuk jeni të vetëm. Shumë njerëz përjetojnë ankth pa një arsye të dukshme, dhe kjo është një dukuri shumë më e zakonshme sesa mendojmë. Por pse ndodh kjo? Çfarë e shkakton ndjesinë e ankthit kur nuk ka ndonjë rrezik real? Le ta zbulojmë së bashku.

    Çfarë është ankthi?

    Ankthi është një reagim normal i trupit ndaj stresit. Ai është si një alarm i brendshëm që na paralajmëron për rrezik, edhe nëse ai rrezik është i mundshëm apo i përfytyruar. Kur jemi përballë një situate të rrezikshme — si një intervistë pune apo një fjalim para publikut — trupi lëshon hormone si adrenalina që na përgatisin për “luftë apo ikje”. Kjo është krejt normale.

    Por ndonjëherë, ky sistem alarmi ndizet edhe kur nuk ka një kërcënim real përreth. Këtu lind pyetja kryesore: pse përjetojmë ankth pa një arsye të qartë?

    Ankthi “pa arsye” ka gjithsesi arsye

    Edhe nëse ankthi duket sikur vjen nga askund, shpesh ekziston një arsye më e thellë që nuk është menjëherë e dukshme. Truri ynë është një mekanizëm kompleks që shpesh vepron në mënyrë të pavetëdijshme. Mund të ndodhë që nënndërgjegjja jonë të përpunojë informacione që ne vetë nuk i vërejmë në mënyrë aktive, siç janë:

    • Një kujtim i pakëndshëm i shtypur nga e kaluara
    • Stresi i grumbulluar gjatë ditëve të fundit
    • Ndryshimet hormonale ose fizike në trup
    • Probleme të fshehura të shëndetit mendor

    Pra, ndonëse nuk e dimë pse po ndihemi ashtu, trupi dhe truri ynë mund të jenë duke reaguar ndaj një shqetësimi të brendshëm.

    Trupi flet më shpejt se mendja

    Ndonjëherë, ankthi manifestohet fillimisht nëpërmjet simptomave fizike: rrahje të shpejta zemre, ndjesi gulçimi, djersitje ose dridhje. Këto sinjale vijnë më shpejt se sa arrijmë ne të kuptojmë se çfarë po ndodh. Trupi vepron automatikisht, sikur të thotë: “Diçka nuk shkon”, edhe nëse nuk ka rrezik të vërtetë.

    Kjo shpesh ndodh tek personat që janë të ndjeshëm emocionalisht, kanë përjetuar trauma ose janë në një fazë me shumë ngarkesë psikologjike.

    Ndikimi i mendimeve të pavetëdijshme

    Mendimet tona, edhe ato që nuk i kuptojmë në mënyrë të ndërgjegjshme, mund të kenë një ndikim të fortë në gjendjen emocionale. Këto mendime “të fshehura” mund të jenë si: “Nuk do ia dal”, “Gjërat do shkojnë keq” ose “Do ndodhë diçka e keqe”. Edhe pa e kuptuar, këto bindje ushqejnë ankthin dhe e mbajnë atë të gjallë në sfondin e mendjes.

    Faktorët biologjikë dhe gjenetikë

    Disa njerëz kanë më shumë predispozitë për të përjetuar ankth, për shkak të faktorëve gjenetikë. Gjithashtu, çekuilibrat kimikë në tru, sidomos në nivelin e neurotransmetuesve si serotonina dhe dopamina, mund të ndikojnë në mënyrën se si përjetojmë stresin dhe emocionet.

    Në disa raste, ankthi mund të lidhet me çrregullime si çrregullimi i ankthit të përgjithshëm, çrregullimi panik, apo ankthi social — të cilat kërkojnë trajtim profesional.

    Stili i jetesës dhe rutina e përditshme

    Fjetja e pakët, dieta e çrregullt, mungesa e aktivitetit fizik dhe përdorimi i lartë i kafeinës ose alkoolit mund të kontribuojnë në shtimin e ndjesisë së ankthit. Trupi ka nevojë për një ritëm të balancuar për të qëndruar i qetë.

    Për shembull, konsumimi i tepruar i kafesë mund të shkaktojë rrahje të shpejta zemre dhe ndjesi tensioni — gjë që mund të ngatërrohet me ankthin. Po ashtu, mungesa e gjumit ndikon në aftësinë e trurit për të përpunuar emocionet.

    Ankthi si sinjal që duhet dëgjuar

    Në vend që ta shohim ankthin si një armik, ndonjëherë është më mirë ta konsiderojmë si një sinjal. Ai mund të jetë një mënyrë që trupi dhe mendja jonë po përpiqen të na tregojnë se diçka në jetën tonë ka nevojë për vëmendje — qoftë stresi në punë, marrëdhëniet personale apo mungesa e pushimit.

    Prandaj, në vend që të mundohemi ta “fshehim” ankthin, mund të ndihmojë më shumë të ndalemi, të reflektojmë dhe të pyesim veten: “Çfarë po ndodh brenda meje?”

    Çfarë mund të bëjmë për ta menaxhuar ankthin?

    Nëse ankthi shfaqet shpesh dhe pa shkak të dukshëm, disa hapa praktikë mund të ndihmojnë:

    • Frymëmarrje e thellë dhe e vetëdijshme – e ndihmon trupin të qetësohet.
    • Aktivitet fizik i rregullt – ndihmon në lirimin e hormoneve të mirëqenies.
    • Ditari emocional – shkruani si ndiheni, pa filtra. Mund të nxirrni në pah shkakun e fshehur.
    • Rutina e qëndrueshme ditore – gjumë i mjaftueshëm, ushqim i shëndetshëm dhe pushim.
    • Biseda me një psikolog – ndihmon në identifikimin dhe përpunimin e mendimeve të padukshme.

    Ankthi pa arsye të dukshme nuk është as imagjinatë, as dobësi. Ai është një reagim real i trupit dhe mendjes, që shpesh buron nga faktorë të brendshëm, emocionalë apo biologjikë. Duke kuptuar mekanizmat që qëndrojnë pas këtij fenomeni, mund të mësojmë ta menaxhojmë më mirë dhe të jetojmë me më shumë qetësi.

    Në fund të ditës, trupi dhe mendja jonë duan të na mbrojnë. Ndonjëherë, ajo ndjenjë ankthi është thjesht një thirrje për t’u kujdesur më shumë për veten.

  • Pse disa njerëz janë më emocionalë?

    A e keni vënë re ndonjëherë se disa njerëz preken më shpejt, qajnë më lehtë, apo ndihen thellësisht të lidhur me një film, një këngë, apo edhe me ndjenjat e të tjerëve? Ndoshta keni miq, të afërm ose jeni vetë një nga ata që përjetojnë gjithçka më intensivisht. Pyetja që lind natyrshëm është: Pse disa njerëz janë më emocionalë se të tjerët? Kjo nuk është thjesht një çështje karakteri, por një përzierje interesante e faktorëve biologjikë, psikologjikë dhe socialë që ndikojnë në mënyrën se si përjetojmë dhe shprehim emocionet tona.

    Çfarë do të thotë të jesh emocional?

    Të jesh emocional nuk do të thotë domosdoshmërisht të jesh i dobët apo i paqëndrueshëm. Në fakt, shumë njerëz emocionalë janë empatikë, kreativë dhe të aftë të lidhen thellësisht me të tjerët. Emocionaliteti i lartë lidhet me një ndjeshmëri më të madhe ndaj stimujve të jashtëm dhe të brendshëm — që do të thotë se këta njerëz e përjetojnë botën në mënyrë më intensive.

    Gjenetika dhe ndjeshmëria emocionale

    Shkenca ka treguar se gjenetika luan një rol të rëndësishëm në formimin e personalitetit dhe ndjeshmërisë emocionale. Disa njerëz lindin me një sistem nervor më të ndjeshëm, që i bën ata më të prirur të përjetojnë emocione më të forta. Një përqindje e madhe e ndjeshmërisë emocionale lidhet me mënyrën se si truri përpunon informacionin dhe emocionet.

    Kërkimet në neuroshkencë kanë treguar se njerëzit emocionalë shpesh kanë një aktivitet më të lartë në amigdala — pjesa e trurit që përpunon frikën, stresin dhe emocionet. Gjithashtu, serotonina dhe dopamina, dy substanca kimike të rëndësishme në tru, ndikojnë në mënyrën se si ndiejmë dhe menaxhojmë emocionet. Disa njerëz kanë nivele të ndryshme të këtyre substancave, gjë që ndikon në gjendjen e tyre emocionale.

    Edukimi dhe ambienti

    Nuk janë vetëm gjenet që formojnë ndjeshmërinë tonë. Ambienti ku rritemi ka një ndikim shumë të madh. Një fëmijë që rritet në një familje ku emocionet lejohen dhe shprehen lirshëm ka më shumë gjasa të rritet duke qenë i hapur dhe emocional. Ndërsa një fëmijë që rritet në një ambient ku emocionet shtypen, mund të mësojë t’i fshehë ndjenjat — ose në të kundërt, të ndiejë gjithçka më fort për shkak të mungesës së hapësirës për t’i shprehur ato.

    Streset e përjetuara gjatë fëmijërisë gjithashtu mund të ndikojnë ndjeshmërinë. Trauma, mungesa e dashurisë, apo përjetimi i dhunës mund të formojnë një sistem emocional më reaktiv, duke bërë që individi të jetë më i ndjeshëm edhe në situata të zakonshme.

    Personaliteti dhe inteligjenca emocionale

    Secili nga ne ka një profil të ndryshëm personaliteti. Njerëzit që janë më të ndjeshëm emocionalisht, shpesh klasifikohen si më empatikë, të kujdesshëm dhe të prirur për të kuptuar të tjerët. Kjo nuk është një dobësi, por shpesh një forcë. Ata kanë më shumë gjasa të kenë inteligjencë emocionale të lartë, që do të thotë se janë të vetëdijshëm për ndjenjat e tyre dhe të të tjerëve, dhe mund të menaxhojnë më mirë marrëdhëniet ndërpersonale.

    Megjithatë, ndonjëherë ndjeshmëria e lartë mund të jetë sfiduese. Këta individë mund të ndihen më të mbingarkuar emocionalisht, të kenë vështirësi në vendimmarrje ose të përjetojnë ndjenja faji më shpesh. Menaxhimi i emocioneve bëhet një aftësi që kërkon kohë dhe vetë-reflektim.

    Shoqëria dhe perceptimi ndaj emocioneve

    Në shoqëri të ndryshme, shprehja e emocioneve mund të vlerësohet ose të paragjykohet. Në kulturat ku forca shihet si mungesë emocioni, njerëzit emocionalë mund të paragjykohen si “të dobët” ose “të ndjeshëm tepër”. Kjo e bën të vështirë për shumë njerëz që të pranojnë emocionalitetin e tyre dhe të ndihen mirë me veten.

    Në të kundërt, kulturat që inkurajojnë shprehjen e ndjenjave shpesh i konsiderojnë njerëzit emocionalë si më të sinqertë, më të ndjeshëm dhe më njerëzorë. Ndaj është e rëndësishme të kuptojmë që emocionaliteti nuk është një problem që duhet “rregulluar”, por një aspekt i bukur i natyrës njerëzore.

    A mund të ndryshojë ndjeshmëria emocionale?

    Po, deri në një pikë. Ndonëse baza jonë biologjike mbetet e njëjtë, përmes zhvillimit personal, terapisë, meditimit apo teknikave të vetëdijes, mund të mësojmë të menaxhojmë më mirë emocionet tona. Kjo nuk do të thotë të mos ndiejmë, por të dimë si t’i përballojmë ato kur janë shumë të forta ose kur ndikojnë në jetën tonë të përditshme.

    Për shembull, teknikat e frymëmarrjes, shkrimi i ditarit emocional, apo thjesht ndarja e ndjenjave me dikë të besuar mund të ndihmojnë për t’i përpunuar emocionet në mënyrë të shëndetshme. Rëndësia qëndron në pranimin e vetes ashtu siç jemi, dhe të mësojmë të jetojmë në harmoni me emocionet tona, jo në luftë me to.

    Disa njerëz janë më emocionalë për shkak të një kombinimi kompleks të gjenetikës, rritjes, përvojave jetësore dhe natyrës së tyre personale. Kjo ndjeshmëri mund të jetë një pasuri e madhe, kur kuptohet dhe menaxhohet siç duhet. Në një botë që shpesh nxit ftohtësinë dhe distancën emocionale, njerëzit emocionalë janë ata që sjellin ngrohtësi, mirëkuptim dhe empati. Dhe kjo është diçka për të cilën duhet të jemi mirënjohës.

  • Pse skuqemi nga turpi?

    Pse skuqemi nga turpi?

    A të ka ndodhur ndonjëherë të thuash diçka gabim në publik, ose të të kapin “mat” në një moment të sikletshëm dhe papritur të ndjesh fytyrën që të nxehet e të skuqet? Ky reagim kaq i njohur dhe i parezistueshëm është një nga shenjat më të zakonshme të turpit. Shumë prej nesh pyesin: pse skuqemi nga turpi? A është kjo diçka që ndodh vetëm për arsye psikologjike, apo ka një shpjegim më të thellë biologjik dhe social?

    Skuqja nga turpi është një reagim universal që ndodh pothuajse në çdo kulturë dhe në të gjitha moshat. Megjithatë, pak prej nesh kuptojnë se çfarë ndodh vërtet në trupin tonë kur na “kap turpi” dhe pse trupi reagon në këtë mënyrë. Në këtë artikull, do të zbulojmë se çfarë e shkakton këtë reagim, si lidhet me psikologjinë dhe biologjinë tonë, dhe pse skuqja është një formë e veçantë e komunikimit njerëzor.

    Çfarë ndodh në trup kur skuqemi?

    Kur ndjejmë turp, trupi ynë reagon si pjesë e një procesi të quajtur “reaksioni lufto ose ik”. Ky është një mekanizëm i lashtë mbijetese që aktivizohet kur ndiejmë kërcënim – në këtë rast, kërcënimi është social, jo fizik. Truri dërgon sinjale përmes sistemit nervor simpatik që aktivizojnë një seri reagimesh fiziologjike.

    Një ndër këto reagime është zgjerimi i enëve të gjakut, sidomos në fytyrë, qafë dhe herë-herë në veshë. Ky zgjerim (i quajtur vazodilatacion) bën që më shumë gjak të qarkullojë në ato zona, gjë që shkakton atë pamje të kuqe të njohur si “skuqje”. Me fjalë të thjeshta: turpi i nxit enët e gjakut të zgjerojnë, gjaku rrjedh më lirshëm dhe fytyra skuqet.

    Pse ndodh vetëm kur jemi të turpëruar?

    Ndryshe nga reagime të tjera të trupit, si rrahjet e zemrës që përshpejtohen edhe kur kemi frikë, skuqja është më e lidhur me ndjenjat sociale, veçanërisht me ndjenjën e turpit dhe vetëdijes për veten. Ne skuqemi kur ndjejmë që jemi nën vëzhgim, që kemi bërë diçka të gabuar, ose që të tjerët po na gjykojnë. Është një reagim shumë “i sinqertë”, sepse nuk mund të kontrollohet me dëshirë.

    Në fakt, shumë psikologë besojnë se skuqja është një sinjal i padiskutueshëm që tregon ndjeshmërinë tonë ndaj normave shoqërore. Është sikur trupi ynë po thotë: “E di që bëra një gabim dhe më vjen turp.” Dhe e thotë këtë pa pasur nevojë për fjalë.

    Një mënyrë për të fituar falje?

    Skuqja ka edhe një funksion tjetër të rëndësishëm: është një mjet komunikimi jo-verbal. Kur skuqemi, të tjerët e kuptojnë automatikisht që ne ndjejmë keqardhje, që jemi në siklet, dhe kjo shpesh i bën ata më të dhembshur dhe falës. Në këtë mënyrë, skuqja ndihmon në ruajtjen e marrëdhënieve shoqërore dhe shmangien e konfliktit.

    Nëse një person gabon në një situatë shoqërore, por nuk shfaq aspak ndjenjë turpi apo pendese, njerëzit mund ta shohin si arrogant apo moskokëçarës. Por kur dikush skuqet, trupi i tij po e bën të qartë se ndjen përgjegjësi morale. Në këtë mënyrë, skuqja ka një funksion social rregullues – ndihmon në rikthimin e ekuilibrit në marrëdhëniet njerëzore.

    A skuqen të gjithë njerëzit në të njëjtën mënyrë?

    Jo të gjithë skuqemi njësoj. Disa njerëz janë më të prirur të skuqen, ndërsa të tjerë pothuajse kurrë nuk e përjetojnë këtë ndjesi. Kjo varet nga faktorë si personaliteti (personat më të ndjeshëm apo introvertë skuqen më shpesh), por edhe nga faktorë biologjikë si ngjyra e lëkurës dhe gjenetika.

    Personat me lëkurë më të çelët e kanë më të dukshme skuqjen, ndërsa ata me ngjyrë më të errët mund të mos e tregojnë në të njëjtën mënyrë, edhe pse mund ta ndiejnë po aq fort.

    A është skuqja një “dobësi”?

    Në shikim të parë, skuqja mund të duket si një shenjë dobësie apo pasigurie, por në fakt është e kundërta. Është një shenjë e ndershmërisë emocionale dhe e vetëdijes sociale. Njerëzit që skuqen shpesh perceptohen si më të sinqertë dhe më të ndjeshëm, gjë që mund të forcojë lidhjet sociale dhe të krijojë më shumë besim nga të tjerët.

    Në fakt, disa studime kanë treguar se njerëzit që skuqen më lehtë janë më të ndershëm dhe më të besueshëm në sytë e të tjerëve. Kjo do të thotë se ajo që shpesh e shohim si një mangësi, mund të jetë në të vërtetë një superfuqi sociale.

    A mund ta ndalojmë skuqjen?

    Fatkeqësisht, nuk ka një mënyrë të thjeshtë për ta ndalur skuqjen. Ajo ndodh automatikisht, pa ndërhyrjen e vullnetit tonë. Megjithatë, me praktikë dhe përvojë, mund të mësojmë të menaxhojmë më mirë situatat që na shkaktojnë turp dhe të ndiejmë më pak presion.

    Teknikat e frymëmarrjes, qetësimi i mendjes dhe përvetësimi i mendësisë që gabimet janë normale, mund të ndihmojnë për të reduktuar intensitetin e turpit dhe si pasojë, edhe skuqjen.

    Skuqja nga turpi është një nga ato reagime njerëzore që na bën të ndihemi të pambrojtur, por në të vërtetë ajo tregon se jemi të vetëdijshëm, të ndjeshëm dhe të kujdesshëm ndaj të tjerëve. Është një mënyrë që trupi ynë përdor për të komunikuar, për të kërkuar falje dhe për të ruajtur marrëdhënie të shëndetshme sociale. Nuk është dobësi – është pjesë e bukur e natyrës sonë njerëzore.

  • Pse kemi frikë nga errësira?

    Pse kemi frikë nga errësira?

    Që në vegjëli, shumica prej nesh e kemi përjetuar një ndjenjë të çuditshme sapo fiket drita: zemra fillon të rrahë më fort, imagjinata merr flakë dhe çdo hije kthehet në një kërcënim të mundshëm. Frika nga errësira është një ndjesi universale që shfaqet që në fëmijëri dhe, ndonëse me kalimin e kohës mund të zbutet, shpeshherë mbetet e pranishme në forma të ndryshme edhe tek të rriturit. Por pse ndodh kjo? A është thjesht imagjinatë apo ka një bazë biologjike dhe psikologjike?

    Instinkti i mbijetesës dhe errësira

    Njerëzit janë qenie ditore, që do të thotë se biologjikisht jemi ndërtuar për të funksionuar më mirë gjatë ditës. Shikimi ynë nuk është aq i zhvilluar në errësirë sa ai i disa kafshëve nate, gjë që na bën më të pambrojtur. Në kohët e lashta, natën përbënim pre të lehtë për grabitqarët, dhe kjo frikë nga e panjohura e natës ka lënë gjurmë në ADN-në tonë.

    Pra, frika nga errësira nuk është thjesht një ndjenjë e pavend; ajo ka qenë dikur thelbësore për mbijetesën tonë. Nëse një njeri i lashtë dëgjonte një tingull në errësirë, mendja e tij reagonte menjëherë me frikë, për të qenë gati të shpëtonte në rast rreziku. Edhe pse sot nuk na rrezikon më një luan në errësirë, truri ynë vazhdon të aktivizojë të njëjtat sinjale.

    Truri dhe imagjinata e errësirës

    Një nga faktorët kryesorë pse kemi frikë nga errësira është edhe imagjinata. Kur nuk mund të shohim, truri përpiqet të mbushë boshllëqet me skenarë – dhe fatkeqësisht, shpesh këta skenarë janë negativë. Një hije në qoshe, një zhurmë e papritur ose një frymë e lehtë mjaftojnë për të nxitur mendime për fantazma, grabitës apo figura të frikshme që nuk ekzistojnë realisht.

    Fëmijët janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj kësaj sepse imagjinata e tyre është e gjallë dhe realiteti ende është në formim. Por edhe të rriturit nuk janë imunë. Stresi, ankthi ose mungesa e informacionit mund të bëjnë që truri të krijojë frikëra të pabazuara.

    Frika nga e panjohura

    Errësira simbolizon të panjohurën. Dhe si njerëz, ne shpesh kemi frikë nga ajo që nuk kuptojmë ose nuk mund ta kontrollojmë. Kur jemi në errësirë, humbasim një nga shqisat tona kryesore – pamjen – dhe kjo krijon ndjenjë pasigurie. Nuk dimë se çfarë ndodhet përreth nesh, ndaj imagjinata na “ndihmon” duke përfytyruar skenarë të frikshëm.

    Frika nga errësira lidhet ngushtë me frikën nga e panjohura, një emocion themelor që na nxit të jemi të kujdesshëm dhe të shmangim rreziqet. Kjo është një frikë themelore, që ndihmon në ruajtjen e jetës dhe nuk duhet parë gjithmonë si negative.

    Ndikimi i filmave dhe rrëfimeve

    Përveç arsyeve biologjike dhe psikologjike, kultura popullore e ka “ushqyer” frikën nga errësira. Filmat horror, rrëfimet për fantazma, tregimet urbane – të gjitha këto e lidhin errësirën me të keqen, të frikshmen apo të mbinatyrshmen. Në shumë filma, ngjarjet më të tmerrshme ndodhin pikërisht natën, kur dritat janë fikur.

    Kjo ndikon në mënyrën se si e perceptojmë errësirën, duke e kthyer në një simbol frike në mendjen tonë. Kur jemi vetëm në dhomë dhe gjithçka është e errët, truri rikujton këto skena dhe na bën të ndjejmë ankth, edhe pse racionalisht dimë se nuk ka asgjë për t’u frikësuar.

    Si ta përballojmë frikën nga errësira?

    Nëse frika nga errësira është aq e fortë sa ndërhyn në jetën e përditshme, ajo mund të jetë një formë fobie e quajtur “niktophobia”. Por për shumicën e njerëzve, ajo është thjesht një shqetësim i përkohshëm që mund të menaxhohet.

    Disa mënyra për ta përballuar frikën nga errësira përfshijnë:

    • Të kuptosh se çfarë e shkakton frikën – A është një ngjarje e kaluar, ndonjë film, apo një zakon që u zhvillua në fëmijëri?
    • Të përdorësh ndriçim të lehtë në ambiente të errëta – Një llambë nate ose dritë e zbehtë mund të ndihmojë në ndjesinë e sigurisë.
    • Të praktikosh frymëmarrje të thellë ose meditacion para gjumit – Këto teknika qetësuese ndihmojnë për të ulur ankthin.
    • Të shmangësh materialet frikësuese para gjumit – Si p.sh. filmat horror ose lajmet që mund të shkaktojnë stres.
    • Të krijosh një rutinë qetësuese në darkë – Leximi i një libri, një çaj i ngrohtë, apo një dush i qetë mund të ndihmojnë në uljen e ndjeshmërisë ndaj frikës.

    Një ndjenjë e natyrshme, por jo e pakapërcyeshme

    Frika nga errësira është më shumë se sa një “frikë fëmijësh”. Ajo buron nga instinkte të thella dhe reagime psikologjike që janë ndërtuar për të na mbrojtur. Megjithatë, në botën moderne, ku rreziqet e natës nuk janë më aq të pranishme, kjo frikë shpesh bëhet e panevojshme. Duke e kuptuar dhe menaxhuar, mund ta zbusim ndikimin e saj dhe të ndihemi më të sigurt – edhe kur dritat fiken.

  • Pse na ndodh déjà vu? Një udhëtim në mendjen tonë

    Ka ndodhur pothuajse të gjithëve: je duke folur me dikë, duke parë një vend apo duke përjetuar një situatë, dhe papritur të përfshin një ndjesi e çuditshme sikur ke qenë aty më parë. Edhe pse je i sigurt që është hera e parë që po e përjeton, truri yt duket sikur “kujton” momentin. Kjo ndjesi quhet déjà vu, një shprehje franceze që do të thotë “e parë më parë”. Por pse ndodh déjà vu? A është kjo një lojë e trurit? Një paralajmërim shpirtëror? Apo një shpjegim shkencor që qëndron pas saj?

    Në këtë artikull, do të zbulojmë disa nga teoritë më të njohura mbi déjà vu-në, si funksionon ky fenomen, dhe pse truri ynë mund të krijojë këtë iluzion të njohjes.

    Çfarë është déjà vu?

    Déjà vu është një ndjesi e fortë që një ngjarje ose përvojë aktuale është përjetuar më parë, megjithëse është objektivisht e re. Ndodh në mënyrë spontane dhe shpesh zgjat vetëm disa sekonda. Edhe pse është një ndjesi e përkohshme, ajo mund të jetë shumë e fuqishme dhe ndonjëherë edhe tronditëse.

    Shumë njerëz e përshkruajnë si një lloj “rrufeje mendore”, që i jep trurit një ndjesi të njohjes, edhe kur nuk ka prova reale që kjo gjë ka ndodhur më parë.

    Sa shpesh ndodh déjà vu?

    Studiuesit thonë se rreth 60-80% e njerëzve e kanë përjetuar të paktën një herë fenomenin e déjà vu-së. Ai është më i zakonshëm te të rinjtë, sidomos në moshat 15 deri në 25 vjeç. Me kalimin e moshës, duket se këto ndjesi bëhen më të rralla, ndoshta për shkak të ndryshimeve në mënyrën si funksionon kujtesa ose për shkak të më pak përvojave të reja që truri duhet të procesojë.

    Shpjegimi shkencor i déjà vu-së

    Megjithëse nuk ka ende një përgjigje përfundimtare, shkenca ka disa teori mbi arsyet pse ndodh déjà vu.

    1. Gabime në kujtesë

    Një nga shpjegimet më të pranuara është se déjà vu ndodh kur truri ynë bën një gabim në sistemin e kujtesës. Në vend që të kategorizojë një përvojë si “e re”, truri e përpunon si “kujtesë”. Kjo mund të ndodhë kur përpunimi i informacionit ndodh në dy pjesë të ndryshme të trurit që nuk janë të sinkronizuara mirë, duke krijuar ndjesinë se përvoja është një kujtim.

    2. Ngjashmëri me përvoja të mëparshme

    Një tjetër teori thotë se déjà vu shkaktohet nga ngjashmëria e pavetëdijshme me një situatë të kaluar. Për shembull, mund të jesh në një dhomë të re, por dritaret, drita ose aromat e vendit mund të të kujtojnë një vend tjetër ku ke qenë më parë. Edhe nëse nuk e kupton lidhjen, truri e regjistron si një përvojë të njohur.

    3. Përpunimi i dyfishtë i informacionit

    Disa shkencëtarë mendojnë se déjà vu ndodh kur një informacion përpunohet dy herë, por me një vonesë shumë të vogël mes tyre. Për shembull, nëse një sy e kap një skenë pak më herët se tjetri, ose nëse sinjalet në tru kanë një “vonese mikrosekondash”, truri mund ta përjetojë momentin si një kujtim të rikthyer, jo si përvojë e re.

    4. Truri i lodhur ose i stresuar

    Stresi, lodhja, mungesa e gjumit apo ndërrimet e ritmit të jetës mund ta bëjnë trurin të funksionojë më “në mënyrë të çrregullt”. Kjo gjendje mund të krijojë kushte për déjà vu, pasi truri është më i prirur të përziejë kujtesën me perceptimin.

    A është déjà vu diçka e rrezikshme?

    Në shumicën dërrmuese të rasteve, déjà vu është plotësisht i padëmshëm dhe pjesë normale e funksionimit të trurit. Megjithatë, në raste shumë të rralla, déjà vu i shpeshtë ose i zgjatur mund të lidhet me disa forma të epilepsisë, veçanërisht epilepsia e lobit temporal. Në këto raste, déjà vu mund të jetë një “sinjal” që paralajmëron një krizë.

    Nëse dikush përjeton shumë shpesh déjà vu, veçanërisht të shoqëruar me ndjesi të çuditshme ose humbje të vetëdijes, duhet të konsultohet me një mjek specialist.

    A ka lidhje me ëndrrat apo jetë të mëparshme?

    Shumë njerëz e lidhin déjà vu-në me ëndrrat, dhe është e mundur që ngjarje të përjetuara në ëndrra të ngjajnë me ato të realitetit. Kjo ngjashmëri mund të krijojë ndjesinë se e kemi jetuar diçka më parë, edhe nëse ajo ndodhi vetëm në ëndërr.

    Nga ana tjetër, disa interpretime spirituale e lidhin déjà vu me jetë të mëparshme, por kjo mbetet një çështje besimi dhe nuk mbështetet nga shkenca.

    Përfundim: Një “defekt” i trurit apo një veçori interesante?

    Pavarësisht se nuk ka një shpjegim të vetëm, déjà vu mbetet një nga fenomenet më intriguese të mendjes njerëzore. Ai na kujton se sa i ndërlikuar dhe i mrekullueshëm është truri ynë, dhe sa shumë kemi ende për të zbuluar rreth mënyrës se si kujtesa dhe perceptimi bashkëpunojnë.

    Kështu që, herën tjetër që të ndjesh se “ke qenë këtu më parë”, mos u shqetëso. Është vetëm truri yt që, për një moment të shkurtër, të bëri të ndihesh si një udhëtar në kohë.

  • Pse harrojmë shpejt emra?

    Na ka ndodhur të gjithëve: takojmë dikë për herë të parë, prezantohemi, flasim pak… dhe vetëm disa minuta më vonë, kur dikush na pyet: “Si e kishte emrin?”, nuk kemi asnjë ide. Harresa e emrave është një nga fenomenet më të zakonshme të kujtesës njerëzore. Por pse ndodh kjo? A ka lidhje me trurin tonë, me vëmendjen, apo me mënyrën se si përpunojmë informacionin?

    Ky artikull do të përpiqet t’i japë një përgjigje të thjeshtë dhe të kuptueshme kësaj pyetjeje, duke eksploruar faktorët psikologjikë, neurologjikë dhe të përditshëm që ndikojnë në harresën e emrave.

    Emrat janë më të vështirët për t’u mbajtur mend

    Një nga arsyet kryesore pse harrojmë emra është sepse emrat vetjakë janë informacione të veçanta, pa lidhje të drejtpërdrejtë me njohuritë që tashmë kemi. Për shembull, nëse dikush na thotë se është mjek, kjo informacion lidhet me koncepte që tashmë njohim: spitale, shëndet, vizita, etj. Por emri i tij, për shembull “Elton”, nuk lidhet me asgjë tjetër në trurin tonë përveç nëse kemi njohur më parë dikë me atë emër.

    Truri jonë funksionon më mirë kur i lidh informacionet e reja me të vjetrat. Emrat nuk kanë kontekst të pasur për të ndërtuar lidhje, ndaj kujtesa për ta është më e brishtë.

    Kujtesa e përkohshme (memoria afatshkurtër) dhe shpërqendrimi

    Një tjetër arsye është fakti që shpesh kur dëgjojmë një emër për herë të parë, mendja jonë është e zënë me shumë gjëra të tjera. Jemi duke u përqendruar në atë se si dukemi, çfarë do të themi më pas, ose jemi duke analizuar situatën sociale.

    Kjo do të thotë se informacioni i ri – në këtë rast emri i dikujt – nuk arrin të regjistrohet në kujtesën afatgjatë, por mbetet vetëm për pak çaste në kujtesën afatshkurtër. Pa përqendrim të mjaftueshëm, emri zhduket sikur të mos ishte thënë fare.

    Efekti i “majës së gjuhës”

    Shpesh ndodh që mendojmë se “e kam në majë të gjuhës” një emër që s’e kujtojmë dot. Ky fenomen është i zakonshëm dhe i quajtur “tip-of-the-tongue effect” në psikologji. Ai ndodh kur truri ka ruajtur pjesërisht informacionin, por nuk arrin ta rikthejë plotësisht. E dimë se e kemi dëgjuar, e ndjejmë të njohur, por emri nuk del dot në sipërfaqe.

    Ky efekt tregon se harresa e emrave nuk është domosdoshmërisht mungesë e kujtesës, por shpesh problem me rikujtimin.

    Mosha dhe ndikimi në kujtesë

    Me kalimin e viteve, truri ynë përjeton ndryshime natyrale që ndikojnë në kujtesën tonë. Njerëzit që i afrohen moshës së mesme ose e kalojnë atë, shpesh ankohen për harresë të emrave, ndonëse mund të mbajnë mend mirë ngjarje të largëta. Kjo ndodh sepse kujtesa afatshkurtër dhe përpunimi i informacionit të ri dobësohen me moshën.

    Por kjo nuk është shenjë e hershme e demencës, siç mund të frikësohen disa. Është thjesht një pjesë normale e plakjes së trurit.

    Një informacion “i ftohtë” emocionalisht

    Truri ynë e ruan më mirë informacionin që ka ngarkesë emocionale. Nëse një përvojë është e ngazëllyer, e çuditshme ose e lidhur me emocione të forta, truri e regjistron më lehtë. Emrat, në krahasim, janë zakonisht neutralë – nuk shkaktojnë reagime të veçanta emocionale, ndaj kalojnë lehtësisht pa u ruajtur.

    Për shembull, nëse dikush na tregon një histori të habitshme, do ta mbajmë mend më gjatë sesa emrin e tij që e dëgjuam vetëm një herë.

    Truket për të mos harruar emra

    Lajmi i mirë është se ka mënyra për të përmirësuar aftësinë për të kujtuar emra. Ja disa teknika të thjeshta:

    • Përsëritja aktive: Kur dikush prezantohet, përsëriteni emrin me zë. “Kënaqësi të të njoh, Erisa!” Kjo përforcon kujtesën.
    • Lidhja vizuale: Lidhni emrin me një imazh ose diçka të veçantë. Nëse dikush quhet “Luljeta”, mund ta lidhni me një lule.
    • Shkrimi: Nëse është e mundur, shkruajeni emrin sa më shpejt. Akti i shkrimit ndihmon në ruajtjen e informacionit.
    • Asociacioni: Lidhni emrin me një person tjetër me të njëjtin emër që e njihni, ose me një karakter filmi apo kënge.

    A duhet të shqetësohemi për harresën e emrave?

    Në shumicën e rasteve, harresa e emrave nuk është shenjë për t’u shqetësuar. Ajo është një pasojë normale e mënyrës se si funksionon truri ynë. Megjithatë, nëse vëreni se harroni shpesh jo vetëm emra, por edhe gjëra të rëndësishme që dëmtojnë jetën e përditshme – si takime, detyra pune apo rrugën për në shtëpi – atëherë është mirë të konsultoheni me një profesionist

    Harresa e emrave nuk është tregues i dobësisë mendore, por rezultat i mënyrës natyrale se si truri përpunon informacionin. Emrat janë të vështirë për t’u mbajtur mend sepse nuk kanë lidhje të forta me informacione të tjera dhe kërkojnë përqendrim aktiv për t’u regjistruar. Me disa teknika të thjeshta dhe pak vëmendje, mund të përmirësojmë kujtesën tonë dhe t’i shmangim ato momente të sikletshme kur pyesim veten: “Si e kishte emrin vallë?”

  • Pse rrudhen duart kur qëndrojmë gjatë në ujë?

    Pse rrudhen duart kur qëndrojmë gjatë në ujë?

    A e ke vënë re ndonjëherë që pas një dushi të gjatë, një larjeje enësh apo notimi, gishtat e duarve (e ndonjëherë edhe të këmbëve) rrudhen si rrush i thatë? Shumëkush e ka pyetur veten: Pse ndodh kjo gjë? Është ndonjë problem? Është normale? Ky fenomen i çuditshëm ka intriguar shkencëtarët për dekada dhe ka kaluar nga një mister biologjik në një shpjegim interesant me lidhje evolutive dhe neurologjike. Le ta zbulojmë së bashku.

    Çfarë ndodh me të vërtetë kur duart rrudhen?

    Kur duart tona qëndrojnë për disa minuta në kontakt me ujin, veçanërisht ujin e ngrohtë ose të vakët, lëkura në majat e gishtave fillon të rrudhet. Këto rrudha nuk ndodhin menjëherë, por pas disa minutash ekspozimi. Zakonisht ndodhin vetëm në pjesët e trupit që kanë një lëkurë të veçantë të quajtur lëkurë glabre, që gjendet në majat e gishtave, pëllëmbët dhe shputat e këmbëve.

    Për shumë vite mendohej se kjo ndodhte thjesht sepse uji hynte në shtresat e sipërme të lëkurës dhe i bënte ato të zgjeroheshin, çka shkakton rrudha. Por sot shkenca ka një përgjigje më të saktë dhe më intriguese.

    A është thjesht absorbim i ujit? Jo më!

    Hulumtimet e kohëve të fundit kanë treguar se rrudhosja e lëkurës në ujë nuk është thjesht rezultat i lagështirës. Në fakt, ky është një proces që kontrollohet nga sistemi nervor autonom – pra, nga truri ynë pa ndërhyrjen tonë të vetëdijshme. Kur ekspozohemi ndaj ujit për disa minuta, truri i jep sinjal enëve të gjakut që ndodhen nën lëkurë që të ngushtohen. Kjo tkurrje e enëve të gjakut shkakton tërheqje të lëkurës nga brenda dhe si rezultat, krijohen rrudha.

    Ky proces quhet “vazokonstriksion” dhe është provuar përmes eksperimentesh te njerëzit që kanë dëmtime të nervave të dorës – atyre nuk u rrudhet lëkura në ujë sepse sinjali nervor nuk funksionon.

    Pse trupi e bën këtë? A ka ndonjë qëllim?

    Po! Dhe është pikërisht këtu ku gjërat bëhen edhe më interesante. Sipas studiuesve, rrudhosja e duarve në ujë është një mekanizëm i zhvilluar gjatë evolucionit tonë për të na ndihmuar të kapim më mirë gjërat në ambiente të lagështa.

    Imagjino një situatë ku duart janë të lagura dhe duhet të kapësh një gur, një degë apo një mjet pune. Pa rrudha, objekti rrëshqet më lehtë. Por kur gishtat janë të rrudhur, ato krijojnë një lloj “gripi” natyral, që rrit fërkimin dhe përmirëson kapjen. Është njësoj si t’i kesh duart të pajisura me goma kundër rrëshqitjes.

    Ky është një avantazh i dobishëm për njerëzit që jetonin në ambiente me shumë shi ose pranë ujit, dhe ndoshta ka ndihmuar paraardhësit tanë në mbijetesë.

    A duhet të shqetësohemi kur na rrudhen duart?

    Në shumicën dërrmuese të rasteve, ky është një proces krejtësisht normal dhe i padëmshëm. Rrudhat zhduken pak minuta pasi del nga uji dhe lëkura rikthehet në gjendjen e mëparshme. Megjithatë, nëse vëren që rrudhat po shfaqen edhe pa kontakt me ujë, ose që nuk zhduken për një kohë të gjatë, mund të jetë një shenjë e ndonjë problemi të sistemit nervor ose të qarkullimit të gjakut. Në këto raste, konsultimi me një mjek është ide e mirë.

    A ndodh kjo gjë edhe te kafshët?

    Jo të gjitha kafshët përjetojnë këtë fenomen. Ai është më i theksuar te njerëzit, ndoshta sepse ne kemi më shumë nevojë për përdorimin e duarve në mënyrë të hollësishme dhe për kapje të ndjeshme. Megjithatë, disa primatë kanë treguar shenja të ngjashme, gjë që mbështet teorinë se kjo është një veçori e zhvilluar gjatë evolucionit të njeriut.

    Një mister i zgjidhur në majat e gishtave

    Pra, pse rrudhen duart në ujë? Nuk është thjesht një efekt i ujit mbi lëkurë. Është një përgjigje e zgjuar e trupit tonë, e kontrolluar nga truri dhe nervat, për të na ndihmuar të funksionojmë më mirë në një ambient të lagësht. Një shembull tjetër i mahnitshëm i mënyrës se si trupi ynë është ndërtuar për t’u përshtatur dhe mbijetuar.

    Herën tjetër që je në dush dhe shikon gishtat e rrudhur, mos i shiko si diçka të çuditshme. Shikoji si dëshmi të një trupi që punon në harmoni me natyrën dhe historinë e tij.

  • Pse na shpërthen aknet në adoleshencë?

    Adoleshenca është një periudhë e mbushur me ndryshime – fizike, emocionale dhe sociale. Por për shumë të rinj, ajo sjell edhe një sfidë tjetër të dukshme dhe shpeshherë të bezdisshme: shpërthimin e akneve. Shumë adoleshentë përballen me puçrra në fytyrë, shpinë apo kraharor, dhe pyesin me të drejtë: “Pse po më dalin kaq shumë akne pikërisht tani?”

    Ky artikull i blogut “WHY” synon të shpjegojë në mënyrë të thjeshtë, por të plotë, pse ndodhin aknet gjatë adoleshencës, çfarë ndikon në to, dhe si mund të menaxhohen më mirë.

    Çfarë janë aknet?

    Aknet janë inflamacion i lëkurës që ndodh kur folikulat e qimeve bllokohen nga yndyra (sebumi), qelizat e vdekura të lëkurës dhe ndonjëherë bakteret. Kjo bllokim krijon puçrra të kuqe, të fryra apo me qelb – të njohura ndryshe si akne.

    Pse shpërthejnë aknet në adoleshencë?

    Arsyeja kryesore ka të bëjë me ndryshimet hormonale. Gjatë pubertetit, trupi fillon të prodhojë më shumë hormone – veçanërisht androgjene – të cilat stimulojnë gjëndrat dhjamore për të prodhuar më shumë yndyrë. Kjo yndyrë e tepërt bllokon poret dhe krijon terren të favorshëm për shumimin e baktereve si Propionibacterium acnes, që ndihmon në formimin e akneve.

    Ky proces ndodh si tek djemtë ashtu edhe tek vajzat, por shpesh djemtë përjetojnë forma më të rënda të akneve për shkak të niveleve më të larta të androgjenit.

    Faktorët që i përkeqësojnë aknet

    Ndonëse hormonët janë shkaku kryesor, disa faktorë të tjerë mund të ndikojnë negativisht:

    • Stresi – Ndonëse nuk është shkaktari direkt, stresi mund të rrisë prodhimin e kortizolit, i cili ndikon në lëkurë dhe përkeqëson gjendjen e akneve.
    • Ushqimi i pashëndetshëm – Ushqimet e pasura me sheqer, yndyrna të ngopura dhe qumësht i përpunuar mund të ndikojnë në ekuilibrin hormonal dhe inflamacionin e lëkurës.
    • Përdorimi i produkteve kozmetike jo të përshtatshme – Disa produkte për fytyrën, kremra apo fondatina mund të bllokojnë poret dhe të shtojnë shfaqjen e puçrrave.
    • Larja e tepërt ose fërkimi i fytyrës – Në përpjekje për ta pastruar lëkurën, shumë të rinj e lajnë fytyrën shpesh apo përdorin produkte shumë agresive, gjë që mund ta irritojë më shumë lëkurën.

    A kanë lidhje gjenet me aknet?

    Po, edhe gjenet luajnë një rol të rëndësishëm. Nëse prindërit e tu kanë pasur akne gjatë adoleshencës, ka shumë gjasa që edhe ti të përballesh me të njëjtën gjendje. Gjenet ndikojnë në mënyrën se si lëkura prodhon yndyrë, si reagojnë poret dhe sa e ndjeshme është lëkura ndaj baktereve dhe inflamacionit.

    A janë aknet të përkohshme?

    Në shumicën e rasteve, po. Aknet që shfaqen në adoleshencë priren të zbehen me kalimin e kohës, sidomos pas moshës 20-25 vjeç. Megjithatë, për disa persona, veçanërisht nëse nuk trajtohen siç duhet, ato mund të vazhdojnë edhe në moshë madhore ose të lënë shenja në lëkurë.

    Si mund të parandalohet apo kontrollohet shfaqja e akneve?

    • Pastrimi i butë i lëkurës dy herë në ditë me një pastrues të lehtë.
    • Përdorimi i produkteve jo-komedogjene (që nuk bllokojnë poret).
    • Shmangia e prekjes së fytyrës me duar të papastra.
    • Mbajtja e flokëve të pastër, sidomos nëse janë të yndyrshëm dhe bien në fytyrë.
    • Ushqyerja e shëndetshme, duke konsumuar më shumë fruta, perime dhe ujë.
    • Konsultimi me dermatolog, sidomos nëse aknet janë të përhapura ose të dhimbshme.

    Në disa raste, mjeku mund të përshkruajë trajtime më të forta si kremra me përbërës aktivë (p.sh. acid salicilik, benzoil peroksid), antibiotikë lokalë apo oralë, apo edhe terapi hormonale për vajzat.

    Mitet më të zakonshme rreth akneve

    • “Aknet dalin nga mungesa e pastërtisë” – Jo plotësisht e vërtetë. Edhe njerëzit që kujdesen për lëkurën mund të kenë akne, sepse faktorët kryesorë janë hormonalë.
    • “Duke i shtrydhur puçrrat, shërohen më shpejt” – E kundërta ndodh. Shtrydhja mund të përhapë bakteret më tej dhe të lërë shenja të përhershme.
    • “Vetëm adoleshentët i kanë aknet” – Aknet mund të shfaqen në çdo moshë, edhe pse më të zakonshme janë gjatë pubertetit.

    Pranimi dhe kujdesi ndaj vetes

    Edhe pse mund të ndihesh i/e pasigurt për shkak të akneve, është mirë të dish se janë të zakonshme dhe nuk përcaktojnë vlerën tënde si person. Me pak durim dhe kujdes të vazhdueshëm, lëkura mund të përmirësohet ndjeshëm. Mos ngurro të kërkosh ndihmë profesionale nëse ndihesh i frustruar – sepse aknet nuk janë thjesht një problem estetik, por mund të ndikojnë edhe në shëndetin mendor.

  • Pse na kruhet lëkura?

    A të ka ndodhur ndonjëherë që të fillosh të kruhesh papritur, pa ndonjë arsye të dukshme? Ose ndoshta pas dushit, pas ekspozimit në diell, apo thjesht gjatë gjumit, të ndjesh një kruarje të bezdisshme në lëkurë? Kjo ndjesi, edhe pse shpesh e padëmshme, mund të na bezdisë dhe të ndikojë në përditshmërinë tonë. Por pse na kruhet lëkura? Le të zbulojmë më shumë rreth këtij fenomeni të zakonshëm, por të nënvlerësuar.

    Çfarë është kruarja?

    Kruarja, ose siç quhet ndryshe në mjekësi pruritus, është një ndjesi që na shtyn të gërvishtim lëkurën. Është një sinjal që truri merr përmes sistemit nervor, si përgjigje ndaj një stimuli të jashtëm apo të brendshëm. Ashtu si dhimbja, kruarja është një mekanizëm mbrojtës që na sinjalizon se diçka nuk shkon me trupin tonë, edhe nëse ndonjëherë shkaku është fare i padëmshëm.

    Arsyet më të zakonshme pse kruhemi

    1. Thatësia e lëkurës

    Një nga shkaqet më të zakonshme është lëkura e thatë, sidomos gjatë dimrit apo pas ekspozimit të gjatë në ujë të nxehtë. Kur lëkura humbet lagështinë natyrale, ajo bëhet më e ndjeshme dhe fillon të kruhet. Kjo ndodh shpesh te njerëzit që nuk përdorin krem hidratues apo që qëndrojnë gjatë në ambiente me ajër të kondicionuar ose me ngrohje.

    2. Alergji dhe irritime

    Shumë njerëz përjetojnë kruarje për shkak të alergjive, qoftë nga ushqimi, pluhuri, poleni, parfumet apo detergjentët. Lëkura reagon duke prodhuar histaminë, një substancë që shkakton ndjesinë e kruarjes. Edhe rrobat sintetike ose materiali i veshjeve mund të shkaktojë kruarje tek ata që kanë lëkurë të ndjeshme.

    3. Pickimet e insekteve

    Të gjithëve na ka ndodhur që pas një pickimi nga mushkonja të fillojë një kruarje e fortë. Kjo ndodh sepse trupi reagon ndaj substancës që insekti lëshon në lëkurë. Kjo substancë nxit një reagim inflamator dhe si pasojë, kruarje.

    4. Sëmundje të lëkurës

    Shumë sëmundje dermatologjike shoqërohen me kruarje. Psoriaza, ekzema (dermatiti atopik), urtikaria apo myku i lëkurës janë ndër shkaqet më të zakonshme. Këto gjendje zakonisht kërkojnë trajtim mjekësor për të kontrolluar simptomat.

    5. Stresi dhe faktorë psikologjikë

    Po, edhe stresi emocional mund të ndikojë në ndjesinë e kruarjes. Kur jemi të stresuar apo të ankthshëm, trupi mund të reagojë në mënyra të ndryshme, përfshirë ndjesi në lëkurë si djegie ose kruarje. Në raste të tilla, shpesh kruarja nuk ka shkak fizik, por është pasojë e gjendjes mendore.

    6. Reagime ndaj barnave

    Disa ilaçe, veçanërisht antibiotikët, barnat për presionin e gjakut ose ato kundër kolesterolit, mund të kenë si efekt anësor kruarjen e lëkurës. Kjo ndodh për shkak të ndryshimeve që këto medikamente shkaktojnë në trup, ose për shkak të një reaksioni alergjik ndaj tyre.

    Si funksionon ndjesia e kruarjes në tru?

    Kur lëkura irritohet nga ndonjë prej faktorëve të sipërpërmendur, fibrat nervore dërgojnë një sinjal në palcën kurrizore dhe pastaj në tru. Truri e interpreton këtë sinjal si kruarje dhe aktivizon refleksin për të gërvishtur. Gërvishtja mund të japë një ndjesi lehtësimi të përkohshme, por në shumë raste e përkeqëson situatën duke dëmtuar më tej lëkurën.

    Kur kruarja bëhet shqetësuese?

    Kruarja e rastësishme është normale, por nëse:

    • zgjat më shumë se dy javë,
    • është shumë intensive dhe pengon gjumin,
    • shoqërohet me skuqje, flluska apo plagë,
    • përhapet në gjithë trupin pa ndonjë shkak të dukshëm,

    atëherë është mirë të konsultoheni me një mjek dermatolog. Kjo mund të jetë shenjë e një problemi më të thellë shëndetësor, madje në raste të rralla edhe i ndonjë sëmundjeje sistemike si problemet me mëlçinë, veshkat apo tiroiden.

    Si ta parandalojmë kruarjen?

    • Përdorni kremra hidratues pas dushit për të ruajtur lagështinë e lëkurës.
    • Shmangni ujërat shumë të nxehta dhe sapunët me përbërës agresivë.
    • Vishni rroba prej pambuku dhe shmangni materialet sintetike.
    • Pini mjaftueshëm ujë gjatë ditës për të hidratuar trupin nga brenda.
    • Mbani ambientin të lagështuar nëse jetoni në zona me klimë të thatë.
    • Nëse keni alergji të njohura, shmangni kontaktin me shkaktarët.

    …

    Kruarja e lëkurës është një ndjesi e zakonshme që ndonjëherë na duket fare e parëndësishme, por që në raste të tjera mund të jetë tregues i një gjendjeje shëndetësore që kërkon vëmendje. Duke kuptuar arsyet që qëndrojnë pas saj dhe duke kujdesur më shumë për lëkurën tonë, mund ta parandalojmë ose zbusim këtë ndjesi bezdisëse. Lëkura është organi ynë më i madh dhe meriton kujdesin tonë të përditshëm – sepse shëndeti fillon pikërisht nga jashtë!

  • Pse na bie imuniteti në dimër?

    Pse na bie imuniteti në dimër?

    Dimri është sezoni i batanijeve, çajrave të ngrohtë dhe ditëve të shkurtra, por gjithashtu është edhe koha kur shumica prej nesh ndihen më të lodhur, më të ftohur dhe më të prekshëm ndaj sëmundjeve. E kemi vënë re të gjithë se me ardhjen e të ftohtit, rritet edhe frekuenca e ftohjeve, gripit dhe infeksioneve të tjera. Por pse ndodh kjo? Pse na bie imuniteti në dimër? Kjo pyetje ka ngjallur gjithmonë kuriozitet dhe në këtë artikull do të japim disa shpjegime të thjeshta e të kuptueshme për këtë fenomen.

    Ndikimi i temperaturave të ulëta në organizëm

    Kur temperaturat bien ndjeshëm, trupi ynë duhet të punojë më shumë për të ruajtur ngrohtësinë e brendshme. Ky proces energjie shtesë mund të ndikojë në funksionimin optimal të sistemit imunitar. Gjithashtu, ajri i ftohtë mund të thajë membranat e hundës dhe fytit, duke i bërë ato më të prekshme ndaj viruseve që përhapen me anë të pikëzave në ajër.

    Në të njëjtën kohë, në dimër ne kalojmë më shumë kohë në ambiente të mbyllura, shpesh me ventilim të dobët. Kjo nxit përhapjen më të lehtë të mikrobeve nga një person tek tjetri, çka rrit rrezikun për infeksione.

    Mungesa e vitaminës D

    Një nga arsyet më të rëndësishme përse na bie imuniteti në dimër është mungesa e vitaminës D. Në stinët e ftohta, ekspozimi ndaj diellit është i kufizuar, për shkak të ditëve më të shkurtra dhe faktit që visheni më trashë. Vitamina D, e njohur si “vitamina e diellit”, është thelbësore për forcimin e sistemit tonë imunitar. Mungesa e saj është lidhur me rritjen e ndjeshmërisë ndaj infeksioneve virale, përfshirë gripin dhe ftohjet.

    Ndryshimet hormonale dhe cikli cirkadian

    Me pak dritë dielli, trupi ynë prodhon më pak serotoninë – hormoni i humorit të mirë – dhe më shumë melatoninë – hormoni që nxit gjumin. Këto ndryshime mund të ndikojnë në humor, energji dhe madje edhe në motivimin për të mbajtur zakone të shëndetshme. Rënia e energjisë dhe dëshira për të qëndruar në shtëpi mund të sjellin edhe ulje të aktivitetit fizik, i cili është një faktor kyç për mbështetjen e imunitetit.

    Dieta më e varfër në lëndë ushqyese

    Në dimër, ne priremi të konsumojmë më shumë ushqime të rënda, të yndyrshme dhe me më pak fruta e perime të freskëta. Një dietë e varfër në vitamina, minerale dhe antioksidantë e dobëson sistemin tonë mbrojtës natyror. Vitamina C, zinku, hekuri dhe vitamina A janë të gjitha të rëndësishme për ruajtjen e një imuniteti të fortë, dhe mungesa e tyre ndikon drejtpërdrejt në aftësinë e trupit për të luftuar infeksionet.

    Rritja e stresit dhe gjumit të pakët

    Edhe pse dimri shpesh lidhet me kohën për pushim, shumë njerëz përjetojnë rritje të stresit gjatë kësaj periudhe për shkak të ngarkesës së festave, shqetësimeve financiare apo vetmisë. Stresi kronik ul ndjeshëm mbrojtjen imunitare. Gjithashtu, ndryshimet në oraret e gjumit apo cilësia e dobët e tij gjatë netëve të gjata dimërore kontribuojnë në një trup më të lodhur dhe më të ekspozuar ndaj sëmundjeve.

    Prania më e madhe e viruseve

    Viruse të caktuara, si virusi i gripit, përhapen më mirë në kushte të ftohta dhe të thata. Dimri ofron mjedisin ideal për përhapjen e tyre. Kombinimi i temperaturave të ulëta, ajrit të thatë dhe ambientit të mbyllur krijon një “stuhi perfekte” për përhapjen e sëmundjeve infektive.

    Çfarë mund të bëjmë për të ruajtur imunitetin në dimër?

    Edhe pse imuniteti ynë ka tendencë të bjerë në dimër, kjo nuk do të thotë se nuk mund ta forcojmë atë. Ja disa këshilla praktike që mund të ndihmojnë:

    • Përdorni çdo mundësi për të marrë diell: edhe në ditët me pak diell, dilni jashtë për disa minuta në ditë.
    • Konsumoni fruta dhe perime të freskëta: agrumet, brokoli, spinaqi dhe karotat janë aleatë të mirë të imunitetit.
    • Shtoni aktivitetin fizik: ecja, yoga apo ushtrimet e lehta ndihmojnë në qarkullimin e gjakut dhe stimulimin e imunitetit.
    • Kujdesuni për gjumin: mundohuni të flini mjaftueshëm çdo natë, në një orar të rregullt.
    • Menaxhoni stresin: meditimi, leximi, ose thjesht ndarja e kohës me njerëzit e dashur ndihmojnë shumë.
    • Konsideroni suplementet: nëse keni mungesë të vitaminës D apo zinkut, konsultohuni me një mjek për marrjen e suplementeve.

    …

    Rënia e imunitetit në dimër nuk është thjesht një rastësi, por pasojë e një sërë faktorësh të lidhur me mënyrën si ndryshon trupi ynë gjatë këtij sezoni. Duke kuptuar arsyet pse kjo ndodh, mund të marrim masa të thjeshta por efektive për të qëndruar të shëndetshëm edhe kur temperaturat bien. Imuniteti është aleati ynë më i fortë – dhe në dimër, ai ka nevojë për më shumë përkujdesje se zakonisht.